De energietransitie is in volle gang en ontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op. Veel partijen zijn zoekende naar hun koers en positie in deze veranderlijke omgeving. Berenschot voert veel onderzoeken en adviesopdrachten uit om daarbij te ondersteunen. Dit levert veel inzichten op, die we jaarlijks met u delen. In 2023 is het tijd om daadwerkelijk keuzes te gaan maken. Ook rondom dit thema houden we u graag op de hoogte. Dit is inzicht 3.
De inclusieve energietransitie is een fabeltje (tenminste: voor nu)
De energietransitie draait om veel meer dan de technologie alleen, zoals warmtepompen of zonnepanelen. Dat het niet puur een technische transitie, maar ook een sociale transitie is, is niets nieuws. Toch laat 2022 ons duidelijk zien dat het sociale aspect flink onder spanning staat. Nu fossiele olie en gas minder toegankelijk zijn, is de ongelijkheid tussen energierijken en energiearmen zichtbaarder dan ooit. Waar het voor de één gaat om de verwarming iets lager zetten, kan de ander zijn of haar energierekening niet meer betalen en staat daarmee letterlijk in de kou. De energietransitie inclusief? Nog niet.
Waarom niet iedereen meekomt in de energietransitie
We horen bij bijna iedere overheidslaag hetzelfde: de energietransitie is van iedereen en het slaagt alleen als iedereen meedoet. Maar hoe werkt dit als het voor de één veel makkelijker is om mee te doen dan voor de ander? Wij zien in de praktijk een aantal knelpunten die ervoor zorgen dat het (nog) niet lukt om de energietransitie inclusief te maken.
Allereerst zijn de middelen die er zijn om duurzaamheid te stimuleren veelal gericht op geld. Maar het is duidelijk dat beweegredenen om te verduurzamen veel breder zijn dan geld. Huishoudens die de prioriteit moeten geven aan de touwtjes aan elkaar knopen, hebben niet de ruimte zich te oriënteren op verduurzamingsmogelijkheden van hun woning. Daarbovenop laten onderzoeken zien dat de verhoogde mate van stress die energiearmoede met zich meebrengt, gepaard gaat met een beperkt vermogen om lange termijn afwegingen te maken, terwijl duurzaamheid hier júíst over gaat.
Daarnaast zit er een ‘gat’ tussen oplossingen vanuit gemeentelijke (sectorale) doelstellingen en de beleefwereld van inwoners. Mensen in energiearmoede draaien nu aan de knop ‘energieverbruik’, maar raken ook in de knel op andere thema’s. Ze kunnen sporten niet meer betalen, zeggen het lidmaatschap bij verenigingen op en raken door hun stress het contact met de buitenwereld steeds meer kwijt. Op de lange termijn gaan we dit zien in de gezondheid van mensen, de zelfredzaamheid en bovenal: het geluk. Deze indirecte effecten kunnen mensen moeilijker opvangen, want ze hebben al beperkte middelen. Het ontbreken van hulp op de korte termijn die aansluit bij de beleefwereld van mensen, betekent dan ook een vergroot effect op de lange termijn.
De oplossing vraagt een lange termijn perspectief
Om gelijk maar de open deur in te trappen: de oplossing vraagt een duidelijk lange termijn perspectief. Maar hoe? Met de energietransitie moeten we op korte termijn enorme keuzes maken, zonder alle informatie te hebben. En morgen is de wereld ook nog weer anders. Logisch dus om te kiezen voor laaghangend fruit en no-regret maatregelen, zeker blijven doen. Maar daarnaast vraagt het écht inclusief maken van de energietransitie om acties en maatregelen gedurende een lange termijn en op een veel breder terrein dan alleen de energierekening. Concreet:
- Investeer in relatie tussen overheid en inwoner. Leer de beleefwereld van de inwoner kennen en pak dit aan als kans om het vertrouwen te vergroten. Dit gaat niet lukken van achter een bureau; hiervoor is een maatwerk-aanpak op buurtniveau en face-to-face-contact nodig. We zien al gemeenten waar een team van ambtenaren van deur tot deur langsgaat, met prachtige resultaten!
- Combineer perspectieven en beleidsterreinen. Zoals beschreven denkt een inwoner niet sec vanuit de energietransitie. Goede oplossingen gaan dan ook over het brede veld. Over het verduurzamen van woningen en tegelijkertijd de tochtproblemen aanpakken en als je er dan bent, ook nog even een gesprekje over welzijn. Zo zien we al wijken waar gemeenten, woningcorporatie en welzijnsorganisatie de handen ineenslaan om de inwoner écht verder te helpen (met resultaat!). De ene weet hoe mensen wonen, de ander waar de bredere behoefte zit bij inwoners en de derde wat de gemeente kan doen om te helpen. Kennis hierover delen en samen optrekken, zorgt ervoor dat het aanbod veel beter aansluit en landt bij inwoners.
Doe het niet alleen. In heel het land maken gemeenten zich hard voor haar inwoners die het moeilijk hebben. Het leren van elkaar, werk combineren en inzet delen is dan ook een mooie kans. Zo zien we diverse ‘Community of practice’-netwerken ontstaan en zoeken gemeenten elkaar lokaal soms al op. Vind dus niet het wiel alleen uit: kijk concreet eens naar de CoP van de provincie Zuid-Holland, de uitkomsten uit de landelijke CoP energiearmoede of de onderzoeken van TNO.
Kiezen voor de lange termijn, is kiezen voor inclusie
Acties op de korte termijn alleen, gaan op de lange termijn niet leiden tot inclusie. Ongelijkheid aanpakken vraagt keuzes maken voor de lange termijn: langlopende budgetten, langdurige brede samenwerkingen en inrichten van vaste capaciteit. Gericht op die gevallen waar de oplossing het verste weg lijkt (in plaats van het laaghangend fruit). Op deze manier grijpt de overheid haar kans om mensen langdurig te helpen, echt aan te sluiten bij de beleefwereld van mensen en zo weer stevig haar positie als betrouwbare overheid te herwinnen. De sleutel om de inclusieve energietransitie van fabel naar werkelijkheid te brengen zit daarbij in het maken van deze keuzes.