De effecten van de COVID-19-pandemie op de Nederlandse economie lijken mee te vallen. Zetten economen zich begin 2020 nog schrap voor een ongekende crisis, nu geeft onder meer het Centraal Planbureau (CPB) aan verrast te zijn door de veerkracht van de Nederlandse economie.
De krimp in het eerste kwartaal van 2021 bleef beperkt en naar verwachting koersen we voor heel 2021 af op een groei van ruim 3%. Een percentage dat ook in 2022 verwacht wordt. In 2020 was er sprake van een krimp van 3,7%. Ook op de arbeidsmarkt is het economisch herstel zichtbaar. De werkloosheid daalt en het CPB verwacht voor dit jaar zelfs een historisch laag percentage van 3,6%.
Het ontwikkelen en inzetbaar houden van bestaande medewerkers, maar ook de werving & selectie van nieuwe medewerkers vormen de top 3 van HR-prioriteiten. De belangrijkste rol voor HR is immers ervoor zorg te dragen dat er voldoende menselijk kapitaal en voldoende toegerust menselijk kapitaal beschikbaar is in aansluiting op de realisatie van de bedrijfsdoelen. Veel van de andere beleidsthema’s zijn daarvan afgeleid.
De kern van HR is en blijft namelijk het managen van de personele mix. Dat betekent zorgen voor:
"The right numbers of the right types of people in the right places at the right times doing the right things right" - Dyer and Ericksen, 2006. "... at the right costs" - Hans van der Spek, 2015.
Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
De spanningsmeter arbeidsmarkt van het CBS geeft sinds eind 2017 de kwalificatie ‘gespannen arbeidsmarkt’ aan. Het hoogtepunt qua aantal werklozen werd in het eerste kwartaal van 2014 bereikt met 649.000 werklozen onder de beroepsbevolking. Sinds het tweede kwartaal 2014 loopt de spanning op de arbeidsmarkt op.
Spanning volgt uit de balans tussen vraag naar extra arbeid en het beschikbare aanbod hiervan. Aan het einde van 2020 stonden tegenover elke 100 werklozen gemiddeld 57 vacatures. Aan het einde van het eerste kwartaal van 2021 was het aantal vacatures per 100 werklozen alweer opgelopen tot 73. Eind 2021 waren er zelfs meer vacatures dan werklozen.
Figuur 1 toont het verloop van de spanning op de arbeidsmarkt over de periode 2011-2021.
In figuur 2 zien we een patroon: een stijgend arbeidsmarktspanningscijfer vertaalt zich in een hogere prioriteit voor het beleidsthema werving & selectie in het opvolgende jaar. Het omgekeerde effect is overigens ook zichtbaar: afname van de spanning op de arbeidsmarkt in 2020 resulteert in een daling van de prioriteit, werving & selectie daalt van een tweede naar een derde plaats. Opvallend is dat voor 2022 een nog lagere prioriteit is afgegeven voor dit HR-thema, terwijl het cijfer van het eerste kwartaal 2021 duidt op een snelle terugkeer van krapte op de arbeidsmarkt. Goed om te beseffen dat deze verwachting voor 2022 opgetekend werd in het voorjaar van 2021.
Figuur 2. Ranking HR-beleidsthema werving & selectie t.o.v. spanningsindicator (CBS)
Figuur 3 relateert de prioritering van het beleidsthema werving & selectie aan het werkloosheidscijfer van het CBS. In 2019 noteerden we voor dit thema voor het laatst een nummer 1 positie in de prioriteitenlijst, terwijl er toen sprake was van een dalend werkloosheidscijfer. Na 2020 is het werkloosheidscijfer opgelopen en vrijwel gelijk aan het niveau in 2019. Tegelijkertijd is deze prioriteit bij HR gedaald naar een derde plek, met een verwachte verdere daling in 2022. Ook hier geldt: deze verwachting voor 2022 werd opgetekend in het voorjaar van 2021.
Figuur 3. Ranking HR-beleidsthema werving & selectie ten opzichte van het werkloosheidscijfer (CBS)
Belemmeringen als gevolg van personeelstekort zijn nog steeds niet verdwenen. Bij zo’n 30% van de ondernemers wordt het uitoefenen van de bedrijfsactiviteiten momenteel belemmerd door een tekort aan arbeidskrachten. Eind 2019 was dat bijna 24%. Het is een beeld dat we van de laatste jaren kennen, steeds meer bedrijven die gehinderd worden door personeelstekort. Een verschijnsel dat na de dip in 2020 en begin 2021 weer helemaal terug is.
Figuur 4. Tekort aan arbeidskrachten (bron: Conjunctuurenquête Nederland vierde kwartaal 2021 (COEN))
Figuur 5 laat zien dat, mede als gevolg van diverse tijdelijke noodmaatregelen als de NOW, de toename van de werkloosheid relatief beperkt is in 2020, ondanks de grote impact van de COVID-19-pandemie. In zijn arbeidsmarktprognose 2021-2022 spreekt het UWV de verwachting uit dat de groei van het aantal banen in 2021 nog beperkt is, doordat er in 2020 sprake is geweest van een (gesubsidieerde) buffervorming van arbeidscapaciteit (‘labour hoarding’) binnen organisaties. De figuur toont een substantieel sterkere afname van het aantal gewerkte uren (-3,4%) ten opzichte van de afname van het aantal banen (-0,4%).
Figuur 5. Procentuele ontwikkeling banen en gewerkte uren 2019-2022 (bron: Arbeidsmarktprognose 2021-2022 (UWV))