Welvaart heeft een nieuwe definitie: een holistische benadering waarin economie, welzijn en planeet centraal staan. Dit zogeheten brede-welvaartdenken is de leidraad voor beleidsvorming, zowel op internationaal als nationaal niveau. Dit heeft directe gevolgen voor decentrale overheden, zeker aangezien inwoners zelf hun welzijn ook steeds breder invullen.
In het licht van belangrijke beleidsbeslissingen en beperkte middelen biedt het brede-welvaartdenken decentrale overheden een krachtig kader om weloverwogen keuzes te maken die direct ten goede komen aan hun inwoners. Deze omslag naar brede welvaart is niet alleen noodzaak, maar biedt ook kansen om effectiever en kostenefficiënter te voorzien in de behoeften van hun gemeenschap.
Actueel op alle niveaus
Eerder al adopteerden andere overheidslagen het gedachtegoed van brede welvaart als bril om naar de economie te kijken. Zo stelde de Verenigde Naties in 2015 de Sustainable Development Goals (SDGs) op om richting 2030 een verhoogd welzijn voor mens en planeet te bereiken. En de Europese Commissie lanceerde in juli 2023 het idee om welzijn en welvaart met elkaar in overeenstemming te brengen (‘reconciling wellbeing and prosperity’) in de publicatie Strategic Foresight 2023: Sustainability and people’s wellbeing at the heart of Europe’s Open Strategic Autonomy.
Dit om tot een balans te komen en verbetering te realiseren op beide aspecten. Eveneens in juli 2023 presenteerde het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) de strategische visie ‘Perspectief op de Nederlandse economie: innovatief, duurzaam, sterk en welvarend’, waar het brede welvaart centraal stelt. Tot slot is ook de landelijke politiek bezig met het zeer nauw verwante integrale concept van bestaanszekerheid. Ook dat heeft betrekking op toegankelijkheid van basisvoorzieningen, grip op het veelkoppige monster van armoede en invloed op het politieke proces. Kortom, brede welvaart is actueel op alle niveaus, van de VN, de EU tot het Rijk.
Meer facetten
Hieruit blijkt dat overheden willen toewerken naar een welvarende samenleving, waarvan meer mensen profiteren en die focust op meer facetten van het leven dan alleen economische voorspoed. Dat overheidsbreed brede welvaart centraal wordt gezet in de beleidsontwikkeling, komt ook naar voren uit het vernieuwde Beleidskompas, waar de vraag of nieuw beleid bijdraagt aan de SDGs en verhoging van de brede welvaart al vroeg in het proces aan bod komt. In theorie wordt dus bij al het nieuwe beleid uit Den Haag nagedacht hoe dit bijdraagt aan de SDGs en aan brede welvaart.
Figuur 1. Initiatieven van overheidslagen rond het brede-welvaartdenken
Brede welvaart en de SDGs
Zowel het idee van brede welvaart als de SDGs is gebaseerd op de gedachte dat economische voorspoed geen synoniem is van menselijk welzijn, en dat op lange termijn de combinatie van verhoogd menselijk welzijn en economische voorspoed alleen mogelijk is binnen de ecologische grenzen van de planeet. Hoewel de SDGs en brede welvaart mooi op elkaar aansluiten, zijn ze niet volledig inwisselbaar.
Waar brede welvaart het algemene gedachtegoed weergeeft waarin afwegingen gemaakt moeten worden, concretiseren de SDGs dit tot 17 doelstellingen en 169 subdoelen. Dankzij de SDGs is er een duidelijk pad met te behalen doelen richting 2030 voor overheden en inwoners. In de Monitor Brede Welvaart maakt het CBS elk jaar de balans op voor Nederland. Hierin wordt gekeken naar drie contexten: hier en nu, later, en elders. Dit maakt brede-welvaartdenken zowel intergenerationeel als internationaal georiënteerd. Binnen deze contexten worden verschillende indicatoren (zoals gezondheid, arbeid, samenleving, milieu, en verschillende vormen van kapitaal) beoordeeld ten opzichte van voorgaande jaren en in vergelijking met andere Europese landen. Op die manier wordt verbetering gemeten. De Monitor Brede Welvaart vermeldt tevens de voortgang van Nederland in het bereiken van de SDG’s.
Toekomstbeeld van medeoverheden
Het feit dat al deze overheidslagen vergelijkbare visies hanteren op de economie, onderstreept het brede commitment aan de SDGs en aan brede welvaart. Dat heeft gevolgen voor decentrale overheden, voor het beleid dat ze mede vorm moeten geven, maar ook voor het beleid dat ze zelf nog moeten ontwikkelen. Om provincies, regio’s en gemeenten inzicht te laten krijgen in de staat van hun brede welvaart, zijn er verschillende initiatieven ontplooid. Zo publiceert het CBS naast de Monitor Brede Welvaart ook de Regionale Monitor Brede Welvaart. Ook wordt brede welvaart bijvoorbeeld genoemd in enkele provinciale coalitieakkoorden. Langzamerhand komt dus ook op kleinere schaal in beeld hoe het staat met brede welvaart in de regio of gemeente. Het is echter nog een aanzienlijke stap om van inzicht in brede welvaart te komen tot strategische beleidsbepaling en daadwerkelijke implementatie in de uitvoering waarmee op brede welvaart gestuurd kan worden.
En dat terwijl brede welvaart goed kan dienen als denkraam voor het maken van afwegingen die ten goede moeten komen van de inwoners van de provincie, gemeente of regio. In een periode waarin sprake is van met beperkte middelen, kan het brede-welvaartdenken handvatten bieden om moeilijke keuzes te maken en te onderbouwen.
Omarm de ontwikkeling
Inmiddels wordt er breder gekeken naar welvaart dan puur als financieel-economische afweging. Bij brede welvaart komen economie, mensen en planeet (en hun onderlinge afhankelijkheid) centraal te staan, nu en in de toekomst. Decentrale overheden zullen steeds vaker geconfronteerd worden met beleid vormgegeven vanuit het brede-welvaartperspectief – een ontwikkeling die het beste omarmd kan worden. Want ook voor hen liggen er kansen om gericht, onderbouwd en kostenefficiënt te voorzien in de wensen en behoeften van hun inwoners door te redeneren vanuit brede welvaart.