Waar velen dachten dat het einde van de pandemie in zicht was na het veelvuldige vaccineren, gooide de omikronvariant afgelopen winter roet in het eten.
Inmiddels heeft 60% van alle 18-plussers in Nederland een boostervaccinatie ontvangen en is in andere landen, zoals Israël, al sprake van een vierde prik. De volgende vraag is dan ook: is blijft boosteren de enige weg uit deze pandemie? In Europa lopen de antwoorden uiteen. Waar de Spaanse minister-president Pedro Sanchéz het virus als een griepje wil gaan beschouwen, geldt in Duitsland sinds kort zelfs 2G-plus: een vaccinatiebewijs én een coronatest, tenzij iemand geboosterd is. Te midden van deze uiteenlopende nationale strategieën zet de Europese Commissie in op een gezamenlijke exitroute.
Schrijnende verschillen
Door de lockdowns heen was het verschil in maatregelen tussen landen het meest schrijnend aan de grenzen met Duitsland en België. Tijdens de kerstvakantie stonden de kranten vol met Nederlanders die de grens overstaken om naar de kapper te gaan, kerstinkopen te doen of simpelweg uit eten te gaan. De maatregelen in Nederland en België zijn inmiddels nagenoeg allemaal opgeheven. Recentelijk groeide ook in België de onvrede over de eenzijdige, epidemiologische aanpak van de pandemie. Zo ondertekenden eind 2021 tientallen academici een manifest, waarin zij om een duurzamer pandemiebeleid vragen. Of de Belgische Nationale Veiligheidsraad en het Federaal Coördinatiecomité gehoor zullen geven aan deze oproep in aankomende adviezen, is nog afwachten.
Was het oversteken van de grens met België vrij gemakkelijk, de maatregelen in Duitsland zijn een stuk strenger. In een aantal sectoren en deelstaten geldt de 2G-plus maatregel, wat inhoudt dat naast een vaccinatie- of herstelbewijs ook een negatief testresultaat getoond moet worden. Opvallend genoeg is dit niet nodig als iemand een boostervaccinatie heeft gehad. Leopoldina, de Deutsche Akademie der Wissenschaften, adviseert de Duitse overheid omtrent de nationale maatregelen en verwacht dat het virus na een eventuele nieuwe golf in het najaar van 2022 als endemisch kan worden beschouwd. In dat licht achten zij de ontwikkeling van antivirale middelen die oraal of via inhalatie toegediend kunnen worden van belang.
Nieuwe fase
Wereldwijd zijn de ogen gericht op het Verenigd Koninkrijk, dat regelmatig is bekritiseerd vanwege zijn aanpak van de coronacrisis en beschuldigd van het te vroeg loslaten van maatregelen. Toch blijft het aantal besmettingen dalen en betogen medisch experts en wetenschappers dat het Verenigd Koninkrijk zomaar het eerste land kan zijn dat de exitroute uit de pandemie bewandelt. Onderdeel van deze nieuwe fase, waarin het virus als endemisch wordt beschouwd, is een kortere isolatieperiode en het vervallen van testverplichtingen voor volledig gevaccineerden. De druk op de zorg blijft afnemen, dus de versoepelingen lijken vooralsnog weinig negatieve gevolgen te hebben.
Verder naar het zuiden zien we weer andere ontwikkelingen in Spanje en Italië. De Spaanse minister-president Pedro Sanchéz hoopt het coronavirus zo snel mogelijk als een griepje te kunnen beschouwen. Overigens geldt in Spanje een regionale aanpak, waardoor maatregelen van regio tot regio verschillen. Op nationaal niveau werkt het land op dit moment aan een monitoringssysteem, bedoeld om op basis van steekproeven in de toekomst besmettingsgolven te kunnen signaleren. Op die manier is regelmatig testen, in bijvoorbeeld het onderwijs, niet meer nodig. Italië daarentegen, één van de hardst getroffen Europese landen, heeft recentelijk een vaccinatieplicht voor 50-plussers ingevoerd. Ook werkt dit land vooralsnog met de super green pass voor onder meer horeca, sportscholen en musea, wat betekent dat toegang alleen mogelijk is met een vaccinatie- of herstelbewijs (dat niet ouder dan zes maanden mag zijn) of een boostervaccinatiebewijs.
Met de verkiezingen in het vooruitzicht lijkt de Franse overheid nog te aarzelen over vergaande besluiten omtrent de maatregelen. Het coronabeleid blijft gefocust op de pass sanitaire. Dit blijkt ook uit de pittige opmerkingen van president Macron eerder dit jaar, dat hij ongevaccineerde Fransen ‘tot het eind het leven zuur wil maken’. Een strategie op de langere termijn, waarin het virus eventueel als endemisch kan worden beschouwd, wordt vooralsnog de verantwoordelijkheid van de volgende regering. Wel is Frankrijk tot eind juni voorzitter van de Raad van de EU, die onder andere inzet op het verder vorm geven van een Europese gezondheidsunie. De Fransen zijn voorstander van verdergaande samenwerking op het gebied van zorg in Europa, wat tot op heden een nationale competentie is.
Meer vooruitblikken
Ook de EU in Brussel zit niet stil, er wordt daar meer dan bij de nationale overheden vooruitgeblikt op Europa ná deze pandemie. Binnen afzienbare tijd heeft de EU het grootste Europese stimuleringspakket ooit in het leven geroepen. Als reactie op de pandemie kreeg NextGenerationEU (een uitgebreid maar tijdelijk herstelplan) een plek binnen de langetermijnbegroting van de EU. Op basis van plannen voor herstel en veerkracht kunnen lidstaten aanspraak maken op de Recovery and Resilience Facility (RFF). In totaal is er € 723,8 miljard beschikbaar en kan Nederland aanspraak maken op bijna € 6 miljard hiervan. Voorwaarde is wel dat minstens 37% naar klimaatbeleid gaat en 20% naar de digitale transitie – de belangrijkste onderwerpen om in te investeren voor structurele hervormingen volgens de Europese Commissie. Het plan dient voor de zomer 2022 te worden ingediend.
Alle Europese landen zijn inmiddels al twee jaar het virus aan het bestrijden – in enige mate in Europees verband, maar op het gebied van maatregelen nog vaak afzonderlijk van elkaar. Hoewel de meeste landen nu aan het versoepelen zijn, is een opleving van het virus in de toekomst niet uitgesloten. De huidige lappendeken van maatregelen binnen Europa is op zijn minst verwarrend te noemen en schreeuwt om meer coördinatie. De financiering vanuit de RFF en de eerste tekenen van een Europese gezondheidsunie zijn goede eerste stappen, maar een meer uniforme aanpak van de pandemie lijkt nog uit te blijven, ondanks de roep om meer samenwerking vanuit meerdere landen. Het is zeer aan te bevelen om het langetermijnperspectief, waar iedereen zo naar verlangt, niet in alle landen afzonderlijk maar in Europees verband te ontwikkelen. Alleen op die manier is Europa beter voorbereid op toekomstige gezondheidscrises.