Het woord ravijnjaar duikt steeds vaker op in gesprekken in het publieke domein en binnen gemeenten vanwege de verwachte scherpe daling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds in 2026 en 2027. Die verlaging kan grote financiële consequenties hebben voor veel Nederlandse gemeenten.
De term symboliseert de kloof die ontstaat wanneer gemeenten geconfronteerd worden met minder financiële steun van het Rijk, terwijl de kosten – met name binnen het sociaal domein – blijven stijgen.
Wat is de oorzaak van het ravijnjaar?
Het ravijnjaar is een gevolg van een verandering in de systematiek van de gemeentefondsuitkering. Op dit moment is het volume van het gemeentefonds afhankelijk van de omvang van de uitgaven van de rijksoverheid. Volgens deze ‘trap op trap af’-systematiek neemt het gemeentefonds toe als het Rijk meer uitgeeft, of af als de rijksuitgaven dalen. In de nieuwe regeling is de omvang van het gemeentefonds afhankelijk van de groei van het bruto binnenlands product. Het gat tussen de oude en de nieuwe systematiek levert voor de jaren 2026 en 2027 een ‘ravijn’ op.
Voor veel gemeenten betekent dit een aanzienlijke financiële terugval, terwijl de taken binnen het sociaal domein, zoals jeugdzorg en Wmo-ondersteuning, steeds complexer en kostbaarder worden.
Ingrijpende gevolgen voor gemeenten
De daling van de rijksbijdrage komt op een moment waarop veel gemeenten al kampen met oplopende kosten. Vooral de uitgaven binnen de jeugdzorg en andere sociale voorzieningen blijven stijgen, mede door toenemende en complexere zorgvragen. Daarnaast heeft zowel het Rijk als het lokaal bestuur hoge bestuurlijke ambities, zonder dat daar altijd extra financiële middelen tegenover staan.
De gevolgen van het ravijnjaar zijn dan ook ingrijpend. Gemeenten zullen in 2026 en 2027 voor moeilijke keuzes komen te staan en worden gedwongen lastige keuzes te maken. Het kan gaan om het versoberen van de basisdienstverlening aan inwoners, het bijstellen van de gemeentelijke subsidies of bijvoorbeeld de sluiting van een openbaar zwembad en de lokale bibliotheek. Ook kijken gemeenten naar besparingsmogelijkheden op het eigen personeel.
Verder zullen gemeenten de uitgaven binnen het sociaal domein kritisch onder de loep moeten nemen. Hoe kunnen zij blijven voldoen aan de stijgende zorgvraag met een beperkter budget? Is het dan slim om te investeren in het preventieve aanbod om hogere zorgkosten te voorkomen? Of gaat het budget juist naar het wettelijk verplichte specialistische aanbod? Deze situatie leidt niet alleen tot een hogere werkdruk voor ambtenaren, maar vraagt ook om een herbezinning op hoe zorg en ondersteuning lokaal georganiseerd en gefinancierd moeten worden.
Wat kunnen gemeenten doen?
In elk geval niet wachten tot 2026 maar nú in actie komen om van het ravijnjaar een groei- of bloei-jaar te maken. Tijdens een recente expertmeeting van Berenschot over de gevolgen van het ravijnjaar en hoe gemeenten zich hierop kunnen voorbereiden, kwamen meerdere opties naar voren: van het herijken van beleidsdoelen tot het maken van meer domeinoverstijgende keuzes.
Hoe dan ook zijn moedige besluiten vanuit het gemeentebestuur vereist. Gemeenten zullen niet om scherpe keuzes heen kunnen, of het nu gaat om het herprioriteren van uitgaven of het anders vormgeven van zorgtrajecten. Dan is het essentieel om het ambtelijk-bestuurlijke samenspel goed te organiseren. Gemeenten en hun bestuurders zullen gezamenlijk moeten sturen op zowel korte- als langetermijnoplossingen om de financiële stabiliteit te waarborgen.
Ondersteuning Berenschot
Berenschot helpt gemeenten de impact van het ravijnjaar te minimaliseren met strategisch advies op het snijvlak van financiën en inhoud. Vanuit de inhoud bieden we concrete oplossingen om financiële stabiliteit te waarborgen. Denk aan herprioritering van strategische doelen, het herijken van regionale samenwerking, het efficiënter inrichten van interne processen en het uitwerken van businesscases.
Benieuwd hoe uw gemeente zich het beste kan voorbereiden op het ravijnjaar en de bijbehorende financiële uitdagingen? Neem dan contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek. We helpen uw gemeente graag om de juiste keuzes te maken.