Op 17 maart presenteerde het ministerie van BZK de nieuwe editie van de Staat van het Bestuur. Eén van de meest urgente opgaven voor het openbaar bestuur die minister Uitermark uitlichtte was om oog te blijven houden voor sterke, resultaatgerichte samenwerking – tussen gemeenten, provincies, waterschappen en rijksdepartementen. In opdracht van het ministerie analyseerde Berenschot de trends in de regionale samenwerkingspraktijk van de afgelopen tien jaar. Dat resulteerde in vier aanknopingspunten voor regio’s om hun samenwerking door te ontwikkelen.
In de Kamerbrief zegt de minister tevens toe een visie te ontwikkelen op de positie van de regio in die interbestuurlijke verhoudingen. Een verstandige keuze, die past bij de huidige bestuurlijke praktijk. De regio is als informele bestuurslaag immers al geruime tijd niet meer weg te denken in het bestel. Tegelijkertijd lijken de effectiviteit en democratische legitimiteit van de regio permanent ter discussie te staan.
Focus op hoe
Het is dan ook tijd voor een doorbraak in het denken over regionale samenwerking, waarin de focus komt te liggen op hoe de regio werkt aan maatschappelijke opgaven, welke ontwikkelingen daarin zichtbaar zijn en welke lessen daaruit te leren zijn. Zijn de juiste partijen betrokken, en waar komt het Rijk om de hoek kijken? Op welke thema’s vinden zij elkaar? Zijn samenwerkingsverbanden goed georganiseerd, en doen ze de dingen goed? Dat was tevens ons pleidooi in het meerjarige en vergelijkende onderzoek Besturen in Regionale Ecosystemen (BRE) dat we vorig jaar publiceerden.
Flinke groei
Voor de trendanalyse actualiseerden we de landsdekkende database van alle regionale samenwerkingsverbanden in Nederland – deels geautomatiseerd (met behulp van AI) en deels door middel van een enquête onder gemeenten, provincies en waterschappen. Het aantal regionale samenwerkingsverbanden blijkt de afgelopen jaren flink gegroeid tot maar liefst 1.748 individuele verbanden.
Aanknopingspunten
Daarnaast tekenen zich in onze analyse vier aanknopingspunten af voor regio’s die hun ontwikkelpotentie willen verzilveren:
- Investeer meer in integrale samenwerking over beleidsterreinen heen. De meeste samenwerkingsverbanden zijn sectoraal, terwijl we uit het BRE-onderzoek weten dat structureel investeren langs de lijnen van een strategische, integrale samenwerkingsagenda meer oplevert om gezamenlijke ambities te verwezenlijken.
- Bevorder volwassen samenwerking met niet-overheidspartijen. De data-analyse laat nog geen serieuze toename zien van het aandeel samenwerkingsverbanden waarin overheden de handen ineenslaan met ondernemers, onderwijs- en zorginstellingen of maatschappelijke initiatieven. Dit terwijl het BRE-onderzoek aantoont dat buiten de bestuurlijke bubbel samenwerken vaak leidt tot tastbaar resultaat.
- Experimenteer met meervoudige legitimatie. De sterke afname van het aandeel samenwerkingsverbanden onder de Wgr, waarin juist waarborgen voor democratische besluitvorming in regionale verbanden zijn opgenomen, is een oproep aan regio’s om te blijven experimenteren met ‘alternatieve’ legitimatie van regionale besluitvorming. Denk aan burgerberaden of triple-helix adviesboards.
- Samenwerking met het Rijk: hoe kan het gelijkwaardiger? De samenwerking tussen Rijk en regio kent vele vormen, maar de kwantiteit ervan valt nog weg in onze dataset. In alle vormen is het van belang om na te denken over een mogelijke kwaliteitsslag, door meer gelijkwaardigheid in de verhoudingen tussen Rijk en regio. Waarbij het Rijk niet (vooral) wordt gezien als financierder van regionale ontwikkeling.
Lees hieronder ons hele artikel, dat de basis vormt voor het hoofdstuk ‘Regionale samenwerking’ in de Staat van het Bestuur.
