Nieuwsberichten kopten afgelopen weken met de titels in de trant van “Een derde van gemeenten in geldnood, tekort opgevoerd door coronacrisis.” (nu.nl), “Geldnood dreigt in veel gemeenten” (nrc.nl).
Diverse gemeenten hebben aangegeven de begroting van 2021 en later niet rond te krijgen. Dit hangt samen met structurele tekorten, bijvoorbeeld in het sociaal domein, maar ook met tekorten door het mislopen aan bijvoorbeeld parkeerinkomsten en toeristenbelasting. De Coronacrisis slaat een flink gat in de gemeentebegrotingen.
Technische bezuinigingsoperaties, zoals bijvoorbeeld het schuiven met reserves of afschrijvingstermijnen zijn niet meer afdoende om te komen tot een gezond financieel meerjarenperspectief. Wij zien dat gemeenten die verder durven te kijken dan de korte termijn de forse financiële opgaven het best kunnen hanteren. We zien daarbij steeds de volgende 8 stappen terug.
Stap 1 is het in kaart brengen van de gevolgen van de Coronacrisis op korte en lange-termijn. Met een complete scan dwars door alle beleidsterreinen heen worden ook onverwachte effecten en de onderlinge relaties in kaart gebracht. De ontwikkeling van het gemeentefonds, de stijgende kosten van zorg en toenemende druk op de ambtelijke organisatie bepalen de rest van het financiële speelveld.
In stap 2 worden de bestaande prioriteiten binnen het College en/of Raadsakkoord geanalyseerd. Welke prioriteiten zijn al gerealiseerd, of kunnen mogelijk overgedragen worden aan de samenleving / andere organisaties. Zijn er acties die een lagere prioriteit kunnen krijgen? En zijn er prioriteiten die juist extra aandacht moeten krijgen?
Hierna volgt een doorlichting van financiële kengetallen in vergelijking met landelijke en eigen normen. Een kritische blik op de eigen organisatie is nodig om te weten waar taakuitoefening beter, efficiënter en goedkoper gaat. Door budgetten opnieuw op te bouwen krijgen gemeenten meer grip op het geld dat er in komt en er uit gaat.
In stap 4 wordt, in gezamenlijkheid met de ambtelijke organisatie, bekeken vanuit de begroting welke taken wettelijk of niet-wettelijk zijn. Ook wordt beoordeeld in hoeverre de wettelijke taken tot een minimumniveau gebracht kunnen worden qua kosten.
Ook wordt er bekeken welke extra inkomsten de gemeente kan genereren (stap 5). Er wordt een benchmark op tarieven en leges uitgevoerd. Daarnaast wordt de ontwikkeling van geldstromen in beeld gebracht, gekeken naar de kostendekkendheid van tarieven en analyseren we de belastingen (incl. de eventuele onbenutte capaciteit). Tot slot nemen we in deze stap ook de analyse van de grondexploitatie mee.
In stap 6 wordt de financiële positie van de gemeente in kaart gebracht. Een analyse van bezittingen en schulden, voorzieningen en reserveren, financiële ratio’s en investeringen maakt hier deel van uit.
Tot slot wordt er een benchmark uitgevoerd naar de apparaatskosten van de organisatie (zowel primair proces als overhead): hoe verhouden onze apparaatskosten zicht t.o.v. andere vergelijkbare organisaties?
Door gezamenlijk met uw organisatie deze stappen te doorlopen, heeft u aan het einde inzichtelijk hoe uw apparaatskosten zich verhouden ten opzichte van andere gemeenten en welke structurele en incidentele ombuigingsmogelijkheden (zowel opbrengsten als uitgaven) u als gemeente hebt. Dit is niet alleen nu, maar ook in de toekomst belangrijk om grip op te hebben.
De laatste en zeker niet de minste stap is implementatie. Betrokkenheid van zowel van college als directie en uitvoering is noodzakelijk om de ingezette maatregelen ook echt te effectueren. Veranderen gaat niet vanzelf en vraagt een doordacht plan. Het niet hebben van commitment in alle lagen en het ontbreken van een plan is de belangrijkste oorzaak voor het mislukken van operaties. In de besluitvorming moet dit onderdeel gewaarborgd zijn.