Dansen in de boardroom: Diplomatie als leiderschapsstijl | Berenschot

JP (zoals Jean-Pierre zich gemakshalve laat noemen) voelt zich een bevoorrecht mens. Als baby werd hij dankzij een alerte kinderarts gered van een levensbedreigende aandoening, waardoor hij leeft in het besef van geleende tijd en het gevoel iets terug te willen doen voor anderen. Afkomstig uit een bescheiden gezin in Vleuten kwam hij via de priesteropleiding van zijn vader in contact met een geestelijke die de wereld had bereisd. Vanwege zijn enorme interesse in den vreemde kreeg hij van deze huisvriend als 12-jarig jochie het advies om over een diplomatieke loopbaan na te denken. Daar is de basis voor zijn diplomatieke carrière gelegd. Als 12-jarige bleek hij al daadkrachtig en belde persoonlijk naar BZ om de wens daar te willen werken, kenbaar te maken. Het leverde een attente brief op die hij achteraf had willen inlijsten.

Via Nyenrode, een rechtenstudie in Leiden, een politicologische uitwisseling aan Sciences Po in Parijs en een stage bij de Europese Commissie en speechwriter voor de president van de liberalen in het Europees Parlement, kwam hij bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken terecht. Een leiderschapsprogramma via de ABD (Algemene Bestuursdienst, topambtenaren van de rijksoverheid) en plaatsingen in Wenen, Tel Aviv, New York, Warschau en Port of Spain (Trinidad en Tobago) hebben JP tot een zeer ervaren internationale diplomaat gevormd. Interessant intermezzo was zijn baan bij Philips tussen 2014 en 2016 in Brussel, waar hij overheidsrelaties en Europese zaken tot zijn verantwoordelijkheid rekende. JP praat liefdevol over Philips en werd er daar nog meer van doordrongen dat overheid en grote bedrijven elkaar hard nodig hebben. In 2016 keerde hij terug bij BZ om op een aantal plekken Nederland als ambassadeur te vertegenwoordigen. 

Als topdiplomaat heeft JP met meerdere premiers en ministers gewerkt, over wie hij zonder uitzondering respectvol spreekt. De persoonlijke offers die een publieke gezagsdrager moet brengen, van tirades in pers en (sociale) media, bedreiging tot gebrek aan privacy, heeft JP van dichtbij meegemaakt. Zelf wordt hij liever geen bekende Nederlander en opereert hij bij voorkeur vanuit de coulissen. Hij sluit niet uit dat hij een keer de stap vooruit zet. En dan niet vanuit ego, maar alleen als een situatie om zijn kwaliteiten zou vragen. 

Toen JP benaderd werd om in 2024 bij Nexperia te komen werken, moest hij even nadenken. Nexperia is – net als ASML en NXP – voortgekomen uit Philips en actief als producent van chips die essentieel zijn voor de werking van allerlei apparaten. In iedere auto zitten zo’n vijfhonderd Nexperia-chips en één op de tien chips wereldwijd wordt door Nexperia gemaakt. Het bedrijf telt vijf locaties op verschillende continenten waar het chips produceert. Er werken zo’n 12.500 mensen en het Nederlandse bedrijf met hoofdkantoor in Nijmegen heeft een Chinese moederholding. De ambitie is om in een aantal jaar tijd de omzet te verviervoudigen, een prachtige opgave om op in te tekenen. Nexperia besloot vanwege geopolitieke ontwikkelingen om na het vertrek van JP’s meer juridische voorganger de functie van Chief Corporate Affairs in te vullen met een ervaren diplomaat. JP had ervaring bij Philips met diplomatie in de vrije sector en Nexperia besefte dat geopolitiek zijn intrede had gedaan in de boardroom. Uitstekende verhoudingen zijn essentieel evenals de bereidheid goed te luisteren om zorgen weg te nemen. Nexperia heeft onder andere in de samenstelling van zijn board (50% is Nederlands) en een aangescherpt veiligheidsbeleid ter bescherming van belangrijke data zichtbare stappen gezet. Als mondiale speler heeft Nexperia niet alleen met de Nederlandse overheid te maken, maar bijvoorbeeld ook met de Amerikaanse. Het gezegde ‘The Hill hates China’ vormt een uitdagende context voor JP en zijn collega’s. Het getuigt zonder meer van visie dat Nexperia een topdiplomaat heeft aangezocht om in het mondiale decor van toenemend antagonisme te navigeren.

Wat JP ook zeer aansprak was de kwaliteit en de betrokkenheid van Nexperia-professionals. Velen werken er al heel lang en zijn heel trots voor het bedrijf te werken.

Welk type leiderschap vraagt dit? Uiteraard een visie op de lange termijn, het kennen van je beperkingen en daar anderen voor inschakelen, focus op relatie en bovenal eerlijk durven zeggen waar het op staat. Maak vrienden voordat je ze nodig hebt, dat maakt het laatste makkelijker om te doen. In zijn werk met premiers en ook met CEO’s heeft JP als vrijdenker regelmatig een afwijkend standpunt. Het lukt vrijwel altijd om dit mét behoud van relatie op een duidelijke manier naar voren te brengen bij vaak machtige mensen die niet altijd meer tegenspraak gewend zijn. Speak truth to power, ook als de waarheid ongemakkelijk is. JP is nu ruim een jaar bij Nexperia en heeft buiten belangrijke successen kunnen behalen omdat hij binnen openhartig kon en mocht zijn. Zoek altijd naar entree op het hoogste niveau en denk mee met beslissers, ook aan de andere kant van de tafel. Een gemeenschappelijk belang slaat een brug die andere verschillen kan helpen oplossen. En behandel mensen zoals je zelf behandeld wilt worden.

Sinds lange tijd is JP ook gepassioneerd loopbaanadviseur, vaak voor jonge mensen die op een tweesprong staan in hun loopbaan. Hij presenteert regelmatig voor studenten, is al jaren lid van de raad van advies van de rechtenfaculteit in Leiden, doet veel voor zijn oude studentenvereniging en deelt graag zijn ervaring door middel van voordrachten en een-op-eengesprekken. Ook verzorgt hij sessies over geopolitiek voor toezichthouders in diverse landen. What makes you tick, oftewel wat drijft je en waar zit je motivatie, is een openingsvraag die JP stelt. Als je zo veel kostbare tijd van je leven aan werk gaat besteden, doe het dan vooral daar waar je passie ligt. En JP’s passie ligt bij mensen, zoveel is duidelijk.

Toen hij herfst 2023 benaderd werd door Nexperia moest hij zelf een loopbaanvraag beantwoorden. Een persoonlijke klik met zijn directe team en vooral zijn baas is voor JP essentieel. De eerste ontmoeting met de ceo en eigenaar van Nexperia, Wing Zhang, mondde uit in een geanimeerd gesprek van twee uur waarin beide mannen met opgerolde hemdsmouwen plannen voor de toekomst aan het maken waren. Maak van een interview een gesprek, is zijn devies, en dat is prima gelukt. Met name de overeenkomst in leiderschapsfilosofie (‘van mensen die je tegenspreken, word je sterker. Noem altijd één alternatief bij elk voorstel’) was treffend. In de kern teken je in op mensen, niet op organisaties, en de match was gemaakt.

Net als de meeste mensen heeft JP ook niet alle loopbaankeuzes zo bewust gemaakt. Eind jaren 90 werd hij door BZ voor negen maanden als adviseur van het eerste Oostenrijkse EU-voorzitterschap naar Wenen gestuurd; vervolgens is hij er drieënhalf jaar gebleven om daarna rechtstreeks door te vliegen naar Tel Aviv voor een verblijf van aanvankelijk vier jaar, maar na een jaar werd hij gevraagd als particulier secretaris van de Staatssecretaris voor Europese Zaken. Bovendien heeft hij in Wenen zijn (Nederlandse) vrouw ontmoet en is deze periode van grote waarde gebleken voor de rest van zijn leven; inclusief de drie zonen in het gezin. Oprechtheid, trouw aan je waarden en altijd met de menselijke connectie als basis.

JP heeft een bijzonder energieke en geanimeerde wijze van communiceren, en na een kleine drie uur in gesprek neemt dat niet af. Daarmee laat hij nog een ander leiderschapselement zien: hij is bijzonder fit en kan lang een publiek inspireren. Duursporten (hardlopen, fietsen, zo’n vijf keer per week) is zowel een uitlaatklep als een kans om zijn hoofd leeg te maken, en bovendien een manier om gezond en vitaal te blijven. Hij reist de hele wereld over, let op wat hij eet en onderneemt bij voorkeur activiteiten waar hij energie van krijgt.

Een voorbeeld van het laatste is vrijwilligerswerk. Zonder dat de term ‘brede welvaart’ valt, etaleert JP een levensovertuiging waarbij geven en nemen in balans is. Teruggeven aan de maatschappij hoort daarbij, bijvoorbeeld door onderwijs te geven, en ook soms enkele weken een Afghanistan-crisisteam te leiden. 

Met het woord ‘netwerken’ heeft hij niet zoveel, al is hij er wel erg goed in. Netwerken ziet hij niet als transactioneel, waarbij je op een borrel in gesprek bent met iemand die over jouw schouder kijkt of er niet een interessanter persoon voorbijkomt om mee te praten. Oprechte interesse in mensen met liever één goed gesprek van drie kwartier dan zo snel mogelijk twaalf visitekaartjes verzamelen, verdient de voorkeur. Zo heeft JP in decennia gebouwd aan een indrukwekkende hoeveelheid contacten, vaak vrienden, waar de relatie vooropstaat.

Sinds het aantreden van president Trump op 20 januari 2025 voor zijn tweede ambtstermijn zijn de verhoudingen in de wereld behoorlijk gewijzigd. ‘We zijn de VS kwijt als verlicht leider van de vrije wereld’, opent JP luchtig, en ‘beschaving is een dun laagje vernis’. In verdiepende analyse:

• We bewegen van ‘rule-based’ naar ‘power-based’. Het recht van de sterkste prevaleert boven een aantal waarden die we de afgelopen decennia met elkaar als uitgangspunt hebben genomen.
• De democratie honoreert de meerderheid, en beschermt de minderheid. De trias politica is een essentiële hoeksteen van de democratie. Tijdens de eerste regeerperiode van Donald Trump heeft deze stand gehouden maar haar stevigheid zal deze vier jaar serieus worden beproefd.
• Er is op veel plekken in de wereld een enorme verdeeldheid in de samenleving langs het adagium ‘met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht’. De kloof lijkt op veel vlakken groter te worden tussen groepen – zoals jong/oud, stad/platteland, man/vrouw, rijk/arm, laag-/hoogopgeleid – en dat ondermijnt de gemeenschapszin.
• Europa zal zich snel moeten verhouden tot de ‘streetwise’ krachten vanuit Oost én West, haar waarden moeten beschermen en rode lijnen trekken waar we echt voor staan. Dit vraagt stevig en pragmatisch, en ook diplomatiek en empathisch leiderschap.

Diplomatie is een vak en één van de wetten is ‘je danst met wie er op de dansvloer staat’. We moeten het doen met de huidige spelers op de dansvloer, of we het nu leuk vinden of niet. Luisteren, respectvol en nederig zijn en het voorbeeld geven als leider zijn tekenen van kracht. Want ook hier geldt: alles staat of valt met menselijke verbindingen. Landen zijn niet goed of slecht, leiderschap kan dat wel zijn.

Interessant om te ervaren in het gesprek met JP is dat hij geen wezenlijk onderscheid maakt in machtsbronnen waarmee hij werkt om resultaten te boeken als leider. Vanuit de theorie zie je vaak dat interne rollen (in organisaties) meer werken vanuit positie, geformaliseerde macht, rapportagelijnen, mandaten, procuratie, etc. En extern vooral met deals, invloed, relaties en andere machtsmiddelen. Bij JP lijkt alles uit één authentieke bron te vloeien of het nu gaat over de wereldvrede, de eerste ontmoeting met zijn vrouw, loopbaanadvies, zijn werk voor Nexperia of onzichtbare ontmoetingen met de machtigen der aarde. Met altijd als ingrediënten: menselijke interesse, actief luisteren, praten doet hij met zachte toon en lange adem. Saillant detail is dat JP veel talen spreekt, vanuit de gedachte makkelijker contact te kunnen maken met mensen als je ze in hun eigen taal kunt aanspreken. Enige ambitie is ook hier hem niet vreemd; hij heeft op het moment van spreken een ‘streak’ van 289 dagen Duolingo Chinees, de moedertaal van de CEO en moederholding van Nexperia.

Een ander onmisbaar instrument in zowel diplomatie als leiderschap is het vermogen tot communiceren. JP is een bewonderaar van oud-president Obama, die de retorica uitstekend beheerst. Persoonlijke anekdotes, zichtbare oprechtheid en een goede opbouw langs de lijn ‘the story of me – us – now’ hebben een aantal legendarische toespraken opgeleverd, zoals de speech van Obama kort na het overlijden van Nelson Mandela. Te gebruiken in moeilijke situaties: ‘Ik ben hier om naar jullie zorgen te luisteren, ze weg te nemen zodat wij ruimte vinden om samen te werken. Gelet op de onzekerheden in onze omgeving is het van belang dat wij nu stappen zetten.’ De lijn tussen oprechtheid met gunfactor versus trukendoos zonder gunfactor is flinterdun en daar maakt de persoonlijke kracht van de leider het verschil.

Een woord dat ook herhaaldelijk valt in ons gesprek, is ‘liefde’ en ‘liefdevol’. JP leeft intens, gaat onvoorwaardelijk voor zijn naasten en kijkt mild naar zijn grote en kleine omgeving. Met alles wat hij ook aan donkere krachten op zijn pad heeft meegemaakt, was het niet moeilijk geweest om een wat cynische blik op de mensheid te krijgen. Zijn socratische en stoïcijnse manier van de wereld benaderen – luisteren, oordeel uitstellen en veel doorvragen – helpt hem te blijven zoeken naar het goede. Als leider gelooft hij in kleine teams; tot twaalf personen, dat borgt de kracht van de onderlinge relaties en maakt het mogelijk om vanuit goede individuen een hecht team te smeden.

Als diplomatie een vak is, is leiderschap een ambacht. Daar is geen standaard recept voor; duidelijk is wel dat JP een rugzak aan ervaring heeft die hij bescheiden en haast als toeschouwer inzet. En daarmee een fascinerend leven leidt, bovendien en passant een rolmodel is voor vele anderen. Wat JP later wil worden? Senior adviseur voor de Verenigde Naties lijkt hem wel wat.

Hans van der Molen is directievoorzitter van Berenschot Groep en heeft ruim 35 jaar ervaring als adviseur, directeur en toezichthouder. In deze blogs bespreekt hij verschillende aspecten van leiderschap met aansprekende gesprekspartners uit onderwijs, overheid en bedrijfsleven.