De kabinetsformatie kan beginnen. Tijd om nog een keer de verkiezingsprogramma’s in te duiken. Veel partijen gingen de strijd om de meeste kiezers aan met thema’s als wonen, zorg en klimaat. Opvallende afwezige in de partijprogramma’s is de financiële nood bij gemeenten. En dat ondanks alle aandacht in de media en ondanks de urgentie van het vraagstuk. Vreemd!
Grote tekorten bij gemeenten
Veel Nederlandse gemeenten kampen met grote tekorten. Zo blijkt uit ons onderzoek dat de financiële positie van gemeenten in de provincie Zuid-Holland onder druk staat, en de laatste drie jaar zelfs is verslechterd. Begrotingen in het sociaal domein worden overschreden, het eigen vermogen loopt in tijden van hoogconjunctuur terug en de solvabiliteit daalt. Het huidige tekort (lees 2019) komt hiermee alleen al voor de provincie Zuid-Holland uit op € 300 miljoen. De verwachting is dat deze financiële problemen de komende jaren zullen aanhouden en zelfs zullen toenemen. In het geval dat de financiële situatie door corona nog verder verslechtert, kan het tekort voor deze provincie oplopen tot een bedrag van € 500 miljoen.
Tegelijkertijd hebben gemeenten steeds minder ruimte om financieel en inhoudelijk hun eigen keuzes te maken. Dat komt door decentralisaties, interbestuurlijke en intergemeentelijke samenwerkingen en door nationale regelgeving. Hierdoor zien gemeenten zich vaak genoodzaakt lokale belastingen te verhogen en te bezuinigen op traditionele gemeentetaken, zoals onderhoud van de openbare ruimte en subsidiëring van bijvoorbeeld zwembaden en bibliotheken.
Om kaalslag te voorkomen, is actie nodig. Uit doorrekeningen van het Centraal Planbureau blijkt dat de grote partijen wel in woorden, maar niet in euro’s oog hebben voor de eerste overheid. Voor veel zaken wordt ruimhartig de portemonnee getrokken, maar niet voor de gemeenten. Kijk maar eens naar onderstaand staatje waarin de extra gelden op basis van de partijprogramma’s zichtbaar worden.
Ten opzichte van het huidige Gemeentefonds van ruim €30 miljard is dit een bijzonder schrale extra investering. Dit lijkt op basis van ons onderzoek bij lange na niet voldoende om de problemen van gemeenten op te lossen. En wanneer structureel op autonome gemeentetaken bezuinigd wordt, kan dit op den duur leiden tot uitholling van de leefbaarheid en vitaliteit van dorpen en wijken.
Benieuwd naar meer interessante inzichten? Het hele onderzoek lees je hier.