Hans van der Molen is directievoorzitter van Berenschot Groep en heeft 35 jaar ervaring als adviseur, directeur en toezichthouder. In deze blogreeks bespreekt hij verschillende aspecten van leiderschap, geïllustreerd met praktijkvoorbeelden uit zijn persoonlijke ervaring.
Frank was mijn eerste baas bij de Nederlandse tak van een Duits bedrijf, actief in de farmaceutische industrie. Een vaderfiguur die zichzelf als betrokken mentor opwierp. Gesprekken hielden we meerdere malen per dag, te beginnen om 8.00 uur, want dan had hij nog tijd. Datzelfde gold om 18.00 uur, waarmee ik gelijk een deugdzaam arbeidsethos kreeg bijgebracht. Frank was erg dynamisch. Als het gesprek wat hem betreft was beëindigd, riep hij “Off you go!” en draaide zich abrupt om of greep naar de telefoon. Zijn eigen baas was een volgens de rest van de organisatie besluiteloze Engelsman wiens achternaam werd verbasterd tot ‘Jein’, naar de Duitse samenvoeging van ‘ja’ en ‘nee’. Frank heeft als enige nooit een onvertogen woord geuit over zijn chef Douglas, en zich altijd een fervent voorstander van mijn loopbaan getoond, zowel stimulerend als corrigerend. Inmiddels is hij bijna tachtig en we dineren nog regelmatig.
Volgens de Griekse mythologie behoort leiderschap aan de goden. Het vermogen tot transformeren op basis van een hogere macht, ondersteund door krachtige symbolen (zoals een troon, of de scepter van Zeus) en effectieve communicatie. In de hedendaagse wereld van management, organisatie- en veranderkunde wordt er veel over leiderschap gepraat en geschreven. Deze serie blogs beoogt een aantal essentiële kenmerken van leiderschap te doorgronden en diverse mooie voorbeelden uit de praktijk te delen. Maar eerst de onvermijdelijke definities en kenmerken van leiders.
Wat is leiderschap?
Er zijn vele definities, waarbij ‘richting geven aan handelen van anderen’ een rode draad is. Ik kies voor de compacte versie van de kennisbank ManagementSite: Leiderschap is het proces waarbij een individu anderen beïnvloedt om een bepaald doel te bereiken. Hieruit is een aantal essentiële onderdelen van leiderschap te destilleren:
- Doel: een punt op de horizon dat een grote aantrekkingskracht uitoefent. Veel van het denken over de Why en Purpose gaat hierover. Idealiter creëert een doel een emotionele verbinding, waardoor mensen zich committeren vanuit het hart en niet louter vanuit de economische ruilrelatie: tijd voor geld. Dat gaat verder dan economische waarde creëren voor shareholders, of maatschappelijke waarde voor stakeholders.
- Individu: een aantal persoonskenmerken, deels aangeboren en deels ontwikkelbaar, die een persoon in staat stellen om richting te geven aan anderen. Een goed voorbeeld van een moeilijk ontwikkelbaar kenmerk is charisma. Charisma betreft een sterke persoonlijke aantrekkingskracht die iemand uitoefent op andere mensen, die wordt ervaren als een bepaalde uitstraling. Mensen als Obama en Mandela koppelen hun wijsheid aan een hoge mate van persoonlijk charisma, waardoor zij grote groepen in beweging konden brengen.
- Verbinding: het betreft processen tussen mensen, waarbij alle vormen van menselijke interactie essentieel zijn. Logos (rede), pathos (emotie) en ethos (karakter, morele integriteit) werden meer dan 300 jaar voor Christus al door Aristoteles gezien als de basis voor retorica: de kunst van het overtuigen. Modernere varianten gaan over effectief communiceren (zenden en ontvangen: tweemaal zo veel luisteren als spreken), beïnvloedingstechnieken, etc.
- Proces: leiderschap is geen zelfstandig naamwoord maar een werkwoord. Het vraagt continu energie, is nooit af en succes is vluchtig. Mensen met de ambitie om leiding te geven aan anderen hebben een levenslange leeropgave en het vraagt volharding in de tijd.
Frank verenigt veel van bovenstaande kenmerken, en ik prijs me gelukkig dat ik vroeg in mijn loopbaan een rolmodel heb gehad van zijn kaliber. Hij stelde zeer duidelijke doelen, bezat een sterke, in die fase voor mij haast charismatische persoonlijkheid, was bijzonder welsprekend, schuwde de emotie niet en beschikte over een zeer degelijk moreel kompas. Het arbeidsethos dat hij mij heeft bijgebracht, is me bijzonder van pas gekomen in mijn loopbaan als organisatieadviseur, waarvoor bij deadlines vaak de oplossing in de dagrand wordt gevonden. Frank stak veel energie in zijn taak als leider, waarbij hij het als zijn opgave zag om jóu verder te brengen. Dat laatste moet je uiteindelijk wel zelf doen, maar het stimuleert enorm om een krachtige bondgenoot te ervaren.
In de volgende blog ga ik in op leiderschapskenmerken, geïllustreerd aan de hand van de opgave waar Johan Remkes het afgelopen jaar voor stond met betrekking tot de stikstofproblematiek in Nederland.