De 46-jarige David* is de Chief Operating Officer (tweede man) van een internationaal industrieel bedrijf. Goed opgeleid, welbespraakt, ambitieus, slim en buitenlandse ervaring in de rugzak. David is gelukkig getrouwd, dolgelukkig met zijn gezin en heeft diepzeeduiken als hobby. Hij ziet er verzorgd uit en zijn kleding is smaakvol en zorgvuldig gekozen. David besteedt veel tijd aan netwerken met de juiste mensen, vooral in de vorm van één-op-één etentjes en straalt een Ruttiaanse onvermoeibaarheid uit. Hij wil graag CEO van het bedrijf worden.
Op verzoek van de raad van commissarissen van dit bedrijf heb ik David ondersteund bij zijn benodigde ontwikkelstap op weg naar dit doel. Uiteraard vroeg ik de RvC-voorzitter – een veteraan uit de havensector in Rotterdam – waar David wat hem betreft aan moet werken. Eén van de genoemde punten was ‘soortelijke massa’. De voorzitter lichtte dit als volgt toe: “Als de huidige CEO de kamer binnenkomt, is deze gelijk gevuld met diens charisma en postuur, en kijken mensen op. Als David de kamer binnenkomt, heb ik dat gevoel nog minder. Dus minder Peter Stuyvesant**, meer stevigheid.”
* Vanwege vertrouwelijkheid heb ik gekozen voor een pseudoniem.
** Voor de jongere lezers: Peter Stuyvesant is een sigarettenmerk met in de jaren 80 van de vorige eeuw kleurige tv-commercials waarin jonge, knappe en gebruinde mensen over het strand renden. Je kunt dus hard werken, maar té zorgeloos overkomen naar de smaak van anderen.
Klassieke deugden
Wat kenmerkt een charismatisch leider? Ik begin met een Romeinse klassieke wijsheid en eindig met inzichten uit een relevante bijdrage in Harvard Business Review. Volgens de Romeinen kun je relevante kenmerken toeschrijven aan de klassieke deugden voor Romeinse keizers:
- Gravitas: persoonlijkheid met diepgang.
- Pietas: vroomheid, compassie.
- Dignitas: waardigheid.
- Virtus: deugdelijkheid.
Rode draad is dat het allemaal stevige en positief geformuleerde waarden zijn. Waarden die hun basis vinden in een stevige en evenwichtige persoonlijkheid, maar die ook kunnen groeien in de tijd. Je kunt hier actief aan werken en als je in zwaardere managementposities komt, kan het helpen jezelf hierin verder te bekwamen.
Goed ontwikkelbaar
In hun artikel ‘Learning Charisma’ in Harvard Business Review uit 2012 stellen de auteurs dat charisma een goed ontwikkelbare kwaliteit is. Anders dan de definitie doet vermoeden ('gave van de goden’ of ‘speciale gave’, vertaald uit het Grieks) is met het gebruik van metaforen (“I have a dream”), verhalen (anecdotes), contrasten, retorische vragen en driepuntsopsommingen veel progressie te boeken als charismatisch verteller. Zoals Herminia Ibarra (Harvard- en INSEAD-professor) in haar boek Act Like a Leader, Think Like a Leader aangeeft: door anders te handelen, kun je een andere manier van denken ontwikkelen. Anders gezegd: door te oefenen wordt dit een natuurlijk onderdeel van je repertoire, al voelt het in het begin waarschijnlijk onwennig.
Als ik bovenstaande theorie op de casus van David loslaat, gaat dit (deel van de ontwikkelvraag) over het versterken van gravitas en dignitas. Belangrijke vragen hierbij zijn:
- Beschikt David over een persoonlijkheid met voldoende diepgang en waardigheid?
- Laat David dit op charismatische wijze in zijn gedrag aan de omgeving zien?
- Wat zegt de opmerking over de vragensteller zelf?
Culturele component
Na een aantal intensieve gesprekken is mijn inschatting met betrekking tot het eerste dat David in hoge mate over deze eigenschappen beschikt. In de presentatie ervan naar de buitenwereld, het tweede punt, valt nog te winnen. Er zit ook een sterke culturele component in het gevoel van soortelijke massa. En dan zijn we bij het derde punt: de vragensteller (de RvC-voorzitter) is duidelijk een exponent van de meer klassieke cultuur. Moet David zich daaraan aanpassen of is de sector in transitie naar andere culturele normen en waarden? Dat laatste is zeker het geval, maar David moet wel door de hoepel van déze RvC springen om de baan te krijgen.
Uiteraard is het een kwestie van maatvoering in gedrag, waarbij David vanuit de filosofie ‘act like a CEO, think like a CEO’ aan zijn ontwikkeling werkt. Dat betekent onder andere meer persoonlijke diepgang tonen en experimenteren met charismatische interventies. In dit geval vooral werken met contrast, bijvoorbeeld door contacten aan te halen in de markt voor andere CEO-posities en daarmee zichzelf naar het bedrijf tot schaars goed te maken. Vanuit mijn ervaring oefent een onafhankelijke mindset vaak een grotere aantrekkingskracht uit dan iemand die heel graag wil.
Hans van der Molen is directievoorzitter van Berenschot Groep en heeft ruim 35 jaar ervaring als adviseur, directeur en toezichthouder. In deze blogs bespreekt hij verschillende aspecten van leiderschap, geïllustreerd met praktische voorbeelden uit zijn persoonlijke ervaring.