Als organisatieontwerper streef ik ernaar alle facetten van mijn vakgebied te doorgronden. Voor mij omvat organisatieontwerp in de kern drie elementen: arbeidsverdeling (hoe het werk verdeeld wordt over de verschillende onderdelen van de organisatie), besluitvorming (wie welke besluiten neemt) en coördinatie (hoe de samenhang en afstemming tussen de verschillende onderdelen geborgd wordt). Ook wel het ‘ontwerp-ABC’ genoemd.
De effectiviteit van elk ontwerp hangt echter in sterke mate af van leiders die het beschreven ontwerp omzetten in praktijk. Leiders die niet alleen verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen team of afdeling, maar ook fungeren als de 'lijm' tussen organisatieonderdelen, besluitvaardig optreden en collectieve verantwoordelijkheid dragen voor het geheel. Bovendien is een ontwerp nooit af; leiders zijn voortdurend bezig met het herontwerpen van hun organisatie. In dit artikel verken ik de rol van leiderschap in organisatieontwerp aan de hand van de inzichten van managementwetenschapper Henry Mintzberg, een autoriteit op het gebied van managementstudies.
Henry Mintzberg, wiens naam synoniem is geworden met vernieuwende ideeën over management, heeft decennialang het reilen en zeilen van organisaties bestudeerd. Zijn laatste werk, ‘Understanding Organizations, finally’, biedt niet alleen een verfrissende kijk op managementvraagstukken, maar zet ook aan tot nadenken over de essentie van leiderschap en gemeenschapsvorming binnen organisaties.
Onlangs kregen we bij Berenschot het voorrecht om deze legende te verwelkomen. Tijdens zijn bezoek deelde Mintzberg zijn inzichten over het verschil tussen managers en leiders, en benadrukte hij het belang van 'communityship'. Voor Henry Mintzberg is een effectieve organisatie meer dan alleen een verzameling van menselijke resources; het is een levendige gemeenschap waar interactie en verbinding centraal staan.
In zijn boek illustreert Mintzberg dit concept met het voorbeeld van twee hotels. Het ene hotel, nieuw en gestandaardiseerd, mist de warmte en ziel die het andere hotel, met een lang opgebouwde gemeenschap, wel heeft. ‘Je voelt het gewoon als een organisatie een gemeenschap is,’ benadrukt Mintzberg, ‘je voelt de energie, de spirit, het gevoel.’
Het creëren van zo’n gemeenschap begint bij het management. Goede managers zijn de architecten van de community waarin medewerkers floreren en samenwerken. Zij leggen de basis voor afstemming en kennisuitwisseling (de 'C' van het ontwerp-ABC). Het gaat hierbij niet alleen om het bouwen aan een organisatie, maar ook aan een gemeenschap waarin diversiteit en samenwerking centraal staan.
Binnen onze competentiegroep 'Inrichten van organisaties' bij Berenschot hebben we deze visie omarmd. We richten ons niet alleen op het verbeteren van andere organisaties, maar ook op de ontwikkeling van onze eigen gemeenschap. Als ‘country lead’ van de EODF Community (het European Organization Design Forum) organiseer ik regelmatig kennissessies bij Berenschot over uiteenlopende thema’s rondom organisatieontwerp. Door klantcasussen en actuele literatuur te bespreken met vakgenoten blijven we onze ontwerpmethodiek verfijnen.
Het idee van communityship zien we ook terug in de manier waarop Berenschot is georganiseerd. Als ‘steward-owned’-bedrijf hanteren we twee belangrijke principes: zelfbestuur door de ‘stewards’ en het inzetten van winst ter ondersteuning van onze missie. In een steward-owned-model worden financieel eigendom en bestuurlijke zeggenschap van elkaar gescheiden. Dit garandeert dat het bedrijf altijd trouw blijft aan zijn missie en kernwaarden, en zich richt op het welzijn van alle belanghebbenden in plaats van louter op winstmaximalisatie voor aandeelhouders.
Door de zeggenschap te leggen bij specifieke stewards binnen de organisatie, blijft er een sterke verbondenheid met de werkvloer. Mintzberg benadrukt dat die verbondenheid cruciaal is voor effectief leiderschap. ‘Hoe kun je een bedrijf runnen zonder te weten wat er op de werkvloer speelt?’, stelt hij retorisch. Effectief leiderschap vraagt om een diepgaand begrip van wat zich op alle niveaus binnen de organisatie afspeelt; echte leiders kennen de dynamiek van hun organisatie van boven naar beneden.
Een ander belangrijk inzicht dat Mintzberg deelde, betreft de selectie van managers. Veel managers excelleren in het ‘kissing up, kicking down’-principe: naar boven toe behaaglijk en naar beneden toe hard. Vaak worden ze geselecteerd op hun vermogen om de hiërarchie naar hun hand te zetten, wat leidt tot een cultuur van conformiteit in plaats van innovatie. Mintzberg pleit ervoor om bij de selectie van managers serieus te luisteren naar de mensen die zij aansturen, omdat zij het beste inzicht hebben in hun leiderschapsstijl en effectiviteit.
In een wereld waarin verandering de enige constante is, zijn de inzichten van Henry Mintzberg meer dan alleen theoretische concepten; ze vormen een leidraad voor het bouwen van veerkrachtige, mensgerichte organisaties. Staat u voor een organisatieverandering en wilt u meer weten over leiderschap, besluitvorming of de keuze van een passende organisatiestructuur? Neem dan vrijblijvend contact op met een van onze adviseurs.