Nadat een maand geleden bekend werd wie de nieuwe gemeenteraadsleden gaan worden in Nederland, zijn intussen de coalitieonderhandelingen in volle gang. Gemeenteraadsleden wacht een gewichtige taak als volksvertegenwoordiger, onder meer op het vlak van lokale veiligheid.
De veiligheid van inwoners in veel gemeenten wordt – zowel feitelijk als qua subjectieve beleving – beïnvloed door zaken als jeugdcriminaliteit, drugsproblematiek al dan niet in samenhang met ondermijnende criminaliteit, toegenomen slachtofferschap van cybercriminaliteit alsook asociaal gedrag in het verkeer en overlastgevend gedrag. Het is aan de burgemeester om hier een passende aanpak op te organiseren in samenwerking met politie, justitie en vele andere partijen. Gemeenteraadsleden zijn aan zet om de burgemeester daarin te controleren én te sturen. De troef daartoe is het Integraal Veiligheidsplan (IVP) dat de gemeenteraad iedere vier jaar vaststelt en dat kan dienen als effectief sturings- en verantwoordingskader voor de lokale veiligheidsaanpak. Mits slim ingericht en dusdanig ingezet dat dit plan meer is dan een verplichte invuloefening en geen papieren tijger blijft.
Beladen onderwerp
Een zekere mate van veiligheid is een basisvoorwaarde voor ieder individu. De bevoegdheden van het lokaal bestuur om orde en veiligheid te handhaven, raken bovendien aan fundamentele rechten en vrijheden. Zoals de vrijheid van wonen (sluiten panden, huisverbod), bewegen (gebiedsverbod) en lichamelijke integriteit (preventief fouilleren). Daarom is veiligheid misschien wel één van de meest beladen onderwerpen van politieke strijd. Juist in de gemeenteraad, waar het gaat om concrete ingrepen in de lokale gemeenschap. Het risico is dan ook in de raadszaal snel te vervallen in hevige discussies over dat ene gevaarlijke kruispunt, een specifiek overlastgevend drugspand of een recent geweldsincident. Hoe belangrijk en verwerpelijk ook, daadwerkelijke voortgang op het vlak van veiligheid bereikt u als gemeenteraadslid alleen door verder te kijken dan het incidentgedreven debat lang is. Dat kan door op gezette tijden het veiligheidsbeeld van uw gemeente op te maken en een passende strategische koers af te dwingen.
Vijf handvatten
Om met het IVP in de hand de hijgerigheid van de veiligheidspolitiek achter u te laten en aan te sturen op een strategische veiligheidsaanpak binnen uw gemeente, volgen hierna vijf handvatten:
- Gebruik het IVP als strategische visie op de middellange termijn
Dit klinkt als een inkopper, maar vraagt om een gedisciplineerde blik op de langere termijn bij vaststellings- en verantwoordingsdebatten rond het IVP. Het spel dat u als raadslid met de burgemeester speelt, is gericht op het gezamenlijk scherp stellen van de grote veiligheidsvragen voor de komende jaren. Focus op grote ontwikkelingen binnen en buiten de gemeentegrenzen die de lokale orde en veiligheid (kunnen) raken. Stel elkaar de vraag hoe de gemeentelijke bevoegdheden, middelen en handhavingscapaciteit daar stelselmatig op ingezet kunnen worden. Het gaat daarbij niet zozeer om de wens een camera op te hangen na een steekpartij tussen minderjarigen, maar veel meer over de vraag of de inzet van cameratoezicht überhaupt zinvol is om jeugdcriminaliteit terug te dringen en of gemeente en politie voldoende capaciteit hebben om daar daadwerkelijk opvolging aan te geven.
- Voed het IVP met data én onderbuikgevoel
Voor een effectieve veiligheidsstrategie is een gedegen analyse van het lokale veiligheidsbeeld vereist. Daartoe beschikken gemeenten, politie en openbaar ministerie over de nodige cijfers en trendrapportages. Echter, lang niet alles is te vangen in cijfers, kwalitatieve duiding en aanvulling is minstens zo belangrijk. Breng deze werelden samen door met wijkprofessionals en inwoners een kwalitatief beeld tegenover de veiligheidsstatistieken te plaatsen. Pas dan ziet en voelt u waar lokale veiligheid echt over gaat.
- Anticipeer op voorzienbare veiligheidsopgaven en behoud flexibiliteit
Stel in het IVP een beperkt aantal thematische veiligheidsprioriteiten vast. Denk daarbij groot en denk vooruit. Bepaal welke voorzienbare ontwikkelingen het lokale veiligheidsbeeld blijvend zullen kleuren op de middellange termijn. De inmenging van ondermijnende criminaliteit in specifieke, lokale sectoren? Het stijgend aantal inwoners dat slachtoffer wordt van cybercriminaliteit ten opzichte van een teruglopend aantal slachtoffers van klassieke criminaliteit? De verharding van de jeugdcriminaliteit? Kies en prioriteer!
Tegelijkertijd is veiligheid continu in beweging en zullen zich altijd onverwachte fenomenen, ontwikkelingen of crises voordoen. Behoud dus enige mate van vrijheid, flexibiliteit en ruimte in het IVP om daarop in te spelen. Durf te gaan voor een plan met een open einde of wild-card-ruimte voor onvoorziene, maar grote veiligheidsontwikkelingen die zich onderweg mogelijk voordoen.
- Koppel het IVP aan meerjarenplannen sleutelpartners
Een goed IVP structureert de samenwerking tussen gemeenten en veiligheidspartners om gericht te werken aan lokale veiligheid. Complexe veiligheidsproblemen vragen nu eenmaal om inzet van informatie, middelen en capaciteit versnipperd over verschillende partijen. Dring er als raadslid op aan dat het IVP een logische koppeling heeft met de strategische visie en aanpak van sleutelpartners als politie, OM en veiligheidsregio’s. Eis ook dat relevant gemeentelijk beleid, bijvoorbeeld op het vlak van economie en jeugd, niet langer losstaat van de veiligheidsstrategie. Een succesfactor voor ambtenaren met deze opdracht is een koppeling te stimuleren vanaf de ontwerpfase van het IVP, om zo gezamenlijke beeldvorming en deelname van partners aan te moedigen.
- Anticipeer op randvoorwaarden voor echte impact
Strategische veiligheidsprioriteiten zonder borging van financiële middelen, uitvoeringscapaciteit of mogelijkheden om daadwerkelijk te interveniëren, zijn alsnog papieren beloften. Anticipeer als raadslid daarom bij ontwerp en vaststelling van het IVP op de benodigde randvoorwaarden voor beleidsuitvoering met daadwerkelijke impact op lokale veiligheid. Dring vooraf bij de burgemeester aan op een realitycheck op de uitvoerbaarheid van het IVP. Bijvoorbeeld door beschikbare geldstromen voor de strategische prioriteiten te inventariseren, vooruit te kijken naar handhavingscapaciteit van BOA’s en manieren te vinden om schaarse politiecapaciteit de komende jaren te tackelen.
Met behulp van deze handvatten kunnen de nieuwe raadsleden meer impact hebben op het veiligheidsbeleid in de gemeente. We denken vanuit Berenschot graag mee over specifieke vraagstukken die binnen uw gemeente leven op het gebied van veiligheid.