De energietransitie is in volle gang en wordt steeds zichtbaarder in onze maatschappij. Deze transitie brengt allerlei nieuwe vraagstukken met zich mee, waaronder de gevolgen ervan voor (externe) veiligheid. Dit thema stond ook hoog op de agenda tijdens het jaarlijkse VVM Relevant-congres over externe veiligheid.
In de afgelopen decennia is hard en met succes gewerkt om Nederland steeds veiliger te maken. Het aantal slachtoffers door bedrijfsongevallen is bijvoorbeeld significant afgenomen sinds de jaren 80. De vraag is nu of deze veiligheid in het geding komt door de aanpassingen in onze fysieke leefomgeving, die nodig zijn om de energietransitie te bewerkstelligen. Hierbij zit de veiligheidssector niet stil. Tijdens het congres werden verschillende thema’s aangehaald, zoals de (gevaren) bij opslag van lithium-ion batterijen, multi-fuel tankstations en de gevolgen van de opkomst van waterstof voor de Nederlandse havens. Zelf spraken wij over de verzekerbaarheid van zonnestroomsystemen op bedrijfsdaken, iets wat eveneens direct verbonden is aan veiligheidsrisico’s.
Tijdens alle sessies werd duidelijk dat er veel gebeurt binnen de veiligheidswereld op het gebied van energie en de transitie hieromheen. Er wordt al nagedacht over de risico’s van nieuwe technologieën en of deze zijn in te passen in de fysieke omgeving. In de energiesector krijgt de waarborging van veiligheid echter nog niet altijd voldoende aandacht. Om de energietransitie tot een succes te maken, is het echter wel essentieel dat beide werelden samenkomen. Om te voorkomen dat tegen elkaars grenzen wordt aangelopen, zal er moeten worden samengewerkt. Dit vergt een integrale benadering waarin veiligheid en de energietransitie gelijk opgaan, waarbij veiligheidsvraagstukken onderdeel zijn van energietransitievraagstukken en vice versa.
We illustreren dit graag aan de hand van praktijkvoorbeelden zoals gepresenteerd op het congres.
Opslag van lithium-ion batterijen
De verwachting is dat batterijen een steeds grotere rol gaan spelen bij de energietransitie. Een veel ingezette batterij op dit moment is de lithium-ion batterij. Deze bestaat uit verschillende gevaarlijke stoffen en daarom wordt nu al gewerkt aan PGS 37, een handreiking voor bedrijven die lithium-ion batterijen opslaan. In deze handreiking staan de belangrijkste risico’s omtrent omgevings- en brandveiligheid en voor werknemers beschreven. Tijdens het congres werd in een deelsessie ingegaan op de voortgang van het (langdurige) proces om de PGS 37 op te stellen. Hiervoor dient namelijk eerst een voorstel te worden geschreven dat vervolgens ter consultatie publiekelijk wordt aangeboden zodat allerlei partijen hierop kunnen reageren. Op dit moment ligt een gedeelte van de PGS 37 ter consultatie en tijdens de deelsessie werd met de zaal ingegaan op een aantal discussiepunten.
Duidelijk werd dat het vaststellen van een PGS altijd een balans is tussen verschillende belangen. Sommige partijen gaven aan dat de voorgestelde maximumhoeveelheid kg lithium te hoog was, anderen vonden deze (veel) te laag. Aan de trekkers van de PGS 37 om deze belangen te wegen en tot een goed voorstel te komen. Tijdens deze sessie stelden we de vraag of deze PGS ook van toepassing is op diverse andere typen batterijen die eraan komen. Dit was helaas niet het geval, waarmee deze PGS mogelijk over enkele jaren al minder relevant is. Voor de nieuwe batterijen zouden nieuwe PGS’en opgezet moeten worden, die overigens wel kunnen voortbouwen op deze PGS. Daarbij geldt PGS 37 alleen voor de opslag van lithium-ion batterijen en niet voor toepassing van deze batterijen in bijvoorbeeld elektrische auto’s. Hiervoor lopen andere trajecten.
Opvallend was dat de (noodzakelijke) snelheid van innovatie in de energietransitie op gespannen voet staat met de methoden in de veiligheidswereld om met deze risico’s om te gaan. De innovaties volgen elkaar snel op, waardoor handreikingen die nu opgesteld worden mogelijk snel moeten worden geüpdatet. Kunnen we niet een dynamischer systeem opzetten dat sneller duidelijkheid geeft over de veiligheidsrisico’s van nieuwe technologieën?
Multi-fuel tankstations
Voor tankstations bestaan uitgebreide PGS-richtlijnen omtrent afstanden tussen objecten die onderdeel zijn van het tankstation en omtrent afstanden tot externe objecten. De huidige mobiliteitstransitie, waarbij vervoer op verschillende, duurzamere alternatieven van benzine rijdt, vereist dat verschillende soorten stoffen bij elkaar op een tankstation geplaatst kunnen worden, zoals lng, cng, waterstof en lpg. Daarnaast is er vaak ook nog benzine en diesel te krijgen. De verwachting is dat dit soort tankstations sterk zal toenemen. Hierdoor komen de huidige regels over afstanden ter discussie te staan. Het RIVM is ingeschakeld om te onderzoeken of de huidige regels passend zijn en hoe met de combinatie van verschillende brandstoffen moet worden omgegaan.
De regels die het RIVM heeft onderzocht, betreffen de afstanden binnen en buiten de tankstations. Binnen de tankstations moet er genoeg afstand zijn tussen de installaties voor verschillende soorten brandstof om bij een ongeluk een kettingreactie te voorkomen. Buiten de tankstations moet de afstand tussen een tankstation en de woningen voldoende zijn. Het RIVM concludeert dat de huidige regels ook van multi-fuel tankstations. In dit onderzoek zijn echter enkele aannames gedaan over de veiligheid van verschillende afstanden en moet uit de praktijk nog blijken of deze daadwerkelijk juist zijn. Het RIVM raadt dan ook aan hier alert op te zijn.
Waterstof in Nederlandse havens en transport het land in
In havens vindt veel op- en overslag van fossiele brandstoffen plaats. Als gevolg van de klimaatdoelen verwachten havens met verschillende nieuwe energiebronnen te gaan werken. Zo zal onder andere de import en export van waterstof hoogstwaarschijnlijk enorm groeien. Dit brengt nieuwe vragen met zich mee over de haalbaarheid, onder andere in combinatie met de fysieke veiligheid. Zo is voor waterstof de energiedrager nog onzeker. Verschillende partijen zien bijvoorbeeld ammoniak als een potentiële drager van waterstof. Die ammoniak moet dan in de havens aan wal gehaald worden, om na tijdelijke opslag verder getransporteerd te worden (onder andere richting Duitsland).
Ook Berenschot deed reeds onderzoek naar de omgevingsveiligheid van waterstofdragers. Verwacht wordt dat de ammoniakketen door grootscheepse import op korte termijn al op gang komt en via zeehavens verder getransporteerd wordt naar industriële locaties. Hoewel de ontwikkelingen rond waterstof langzaam verlopen, wordt groei verwacht in vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg omwille van bevoorrading van multi-fuel tankstations.
Indien het vervoer van waterstofdragers over spoor gebeurt, zullen de risicoplafonds in het basisnet snel overschreden worden. Transport via buisleidingen wordt over het algemeen gezien als transportmiddel met de minste aandachtspunten op het gebied van veiligheid. Op dit moment zijn nog weinig veiligheidvergrotende maatregelen concreet te maken en moet vooral gedacht worden aan het toepassen van bestaande wet- en regelgeving rond omgevingsveiligheid en transportmodaliteiten. Ook hier komen energietransitie en externe veiligheid duidelijk samen. Voordat de waterstofketen geheel is vormgegeven, moet aandacht worden besteed aan deze veiligheidsaspecten.
Over de auteurs
Gwen Aartsma en Steven van Polen zijn consultant Duurzame Technologie & Innovatie bij Berenschot.
Vragen over veiligheid in de energietransitie in uw regio of sector en de impact ervan op uw organisatie? Berenschot staat (lokale) overheden, bedrijven, samenwerkingsverbanden en brancheverenigingen al jaren bij om antwoorden te vinden op alle issues rond de energietransitie. Neem voor meer informatie gerust contact met ons op.