De regionalisering van vraagstukken en het hoge innovatietempo in de samenleving zorgen voor steeds grootschaligere en omvangrijkere samenwerkingen tussen gemeenten. In dit kader onderzocht Berenschot voor de VNG welke mogelijkheden er zijn voor gemeenten om de krachten te bundelen bij i-Voorzieningen en dienstverlening. Onze verkenning bestaat uit drie hoofdstappen, te weten een overzicht, een inzicht en een uitzicht. Het uiteindelijke hoofdadvies was om collectivisering langs drie lijnen te organiseren: een uitvoeringscoöperatie, een regiegroep en mandatering van gemeenten onderling.
Meer publieke waarde door krachtenbundeling
Tot en met het jaar 2000 werkten gemeenten nauwelijks samen. Tegenwoordig slaan ze op veel terreinen de handen ineen. Zo ook op het vlak van i-Voorzieningen. Desalniettemin was de situatie zoals bij VNG niet toekomstbestendig en werd de wijze van innoveren, ontwikkelen en beheren, beschreven als “390 keer hetzelfde doen.” De wens was om meer aandacht te besteden aan taken met een hoge publieke waarde en voor de overige zaken ontzorgd te worden. De stakeholders deelden krachtig met elkaar dat de lijn van het zoeken naar schaalgrootte en bundeling van krachten doorbroken moest worden. De wens was duidelijk: “Het moet slimmer en sneller!”.
Van concept naar strategie en praktijk
In de aanpak zijn twee benaderingen gebruikt. Dat dekte de relatie tussen het creëren van publieke waarde aan de ene kant en de wijze waarop dit geoperationaliseerd wordt aan de andere kant. Allereerst hebben wij gekeken vanuit het theoretisch en modelmatig perspectief. Hiervoor was het model van Publieke Waarde van Moore leidend. Dat dient als een methodiek om een conceptuele benadering praktisch toepasbaar te maken in strategische vraagstukken. De tweede benadering van onze aanpak was meer praktijkgestuurd. Het richtte zich op wat er geleerd kan worden van huidige samenwerkingsverbanden en wat stakeholders als stimulansen en beperkingen in het realiseren van publieke waarde ervaarden.
Vanuit bovenstaande dubbele invalshoek kozen wij voor een logische en goed volgbare opbouw van de verkenning, bestaande uit drie hoofdstappen:
- Overzicht – Waar staan we?
- Inzicht – Wat wensen we, wat heeft urgentie, wat werkt?
- Uitzicht - Wat zijn in collectivisering begaanbare wegen?
Hiervoor zijn vijf bronnen gebruikt: 15 diepte-interviews met het veld, 10 interviews met stakeholders, eerdere onderzoeken, gesprekken consulterend overleg en Berenschot-ervaringen.
Sneller en slimmer samenwerken
De adviezen zijn samen te vatten in één hoofdadvies en twee ondersteunende adviezen. Met als hoofdadvies om een collectivisering langs drie lijnen te organiseren: een uitvoeringscoöperatie, een regiegroep en mandatering van gemeenten onderling. Dit houdt in dat gemeenten een uitvoeringsorganisatie oprichten die de kenmerken van een coöperatie hebben (gebundelde krachten en gedeelde verantwoordelijkheid). De uitvoeringsorganisatie richt zich op doelstellingen van middellange termijn. Hierbij organiseren gemeenten zich ambtelijk in Kringen, wat de bestuurlijke druk vermindert. Een vertegenwoordiger van de Kring wordt gemandateerd door de andere deelnemende gemeenten om namens de Kring in overleg met VNG/KING te komen tot functionele specificaties. VNG neemt de regie op zich en brengt trends en ontwikkelingen in kaart.
De ondersteunende adviezen luiden om ten eerste een groeiend vertrouwen in collectivisering te creëren door successen te boeken. Ieder succes is namelijk inhoudelijk wenselijk en helpt het broze vertrouwen in collectieve voorzieningen te verstevigen. En ten tweede, aan de slag te gaan door een realisatieplan te maken. Er moet namelijk een doorbraak plaatsvinden en een realisatieplan helpt de verdergaande collectivisering van i-Voorzieningen concreet handen en voeten te geven.