In opdracht van het Grote Kerken Overleg (GKO), een samenwerkingsverband van twaalf grote stadskerken in Nederland, heeft Berenschot een verkenning uitgevoerd naar hun activiteiten, getiteld ‘Midden in de samenleving’. Deze stadskerken bevinden zich door heel Nederland, zijn niet langer in kerkelijke handen maar worden geleid door onafhankelijke besturen.
Dit betreft steeds een kleine inmiddels geprofessionaliseerde organisatie die veel zelf moet doen. In tegenstelling tot musea worden onze kerken niet of nauwelijks financieel ondersteund voor onderhoud, programmering en organisatie.
- vertelt Meike Verhagen, directeur Stichting Eusebius Arnhem en tevens penvoerder namens het Grote Kerken Overleg.
Bredere inzet voor de samenleving
De grote stadskerken binnen het GKO hebben alle de ambitie om hun beeldbepalende iconen in binnensteden maatschappelijk te laten renderen. “Jarenlang werden kerken verhuurd om geld te verdienen voor onderhoud en om personeel te kunnen betalen. Als directeuren zien we kansen om in samenwerking met overheden onze kerken breder in te zetten voor actuele ontwikkelingen in de samenleving”, stelt Verhagen. “We willen deze prachtige gebouwen met hun lange geschiedenis en mooie verhalen op een andere manier benutten en de samenleving uitnodigen om hier tentoonstellingen, bijeenkomsten, lezingen en dergelijke te organiseren.”
Grote maatschappelijke betekenis
Een inventariserend onderzoek van Berenschot uit 2021 liet al zien dat de opdracht van het GKO zit in restauratie én exploitatie. “Daarvoor is steun nodig van overheden, zowel van gemeenten, provincies als het Rijk. Anders heb je een prachtig gerestaureerde kerk met nul betekenis”, betoogt Coby Zandbergen, directeur Academiehuis Grote Kerk Zwolle. “Tot nu toe was die exploitatie vooral gerelateerd aan een culturele of economische bestemming, door de jaren is echter de maatschappelijke betekenis veel belangrijker geworden.”
Krachtig format
Tijdens de recente vervolgopdracht definieerde Berenschot vier domeinen waar stadskerken op in kunnen zetten: Cultuur en erfgoed: historie en heden, Welvaart: economie en innovatie, Participatie: democratie en burgerschap, en Welzijn: samen leven en samen delen. “Als je op deze thema’s programmeert, heb je een heel krachtig format om bij te dragen aan de maatschappelijke betekenis”, aldus Verhagen. “Het biedt de kans om de kracht van erfgoed in te zetten bij maatschappelijke vraagstukken, in lijn met het internationale Faro-verdrag rond erfgoedparticipatie. Dat maakt de gebouwen heel relevant.”
Overheidssteun onmisbaar
Desondanks zijn overheden nog niet gericht op het ondersteunen van die nieuwe betekenis van stadskerken. “In dat kader hield Berenschot ons een spiegel voor: we zijn twaalf verschillende kerken en organisaties, die zelf nog in het proces van identiteitsvorming zitten. Welke boodschap deel je met elkaar? Het onderzoek hielp ons dat scherper te krijgen”, zegt Verhagen. Belangrijk is verder de conclusie van Berenschot dat het essentieel is dat beleidsmakers en financiers stadskerken in staat stellen om duurzaam de toegevoegde waarde voor de maatschappij te realiseren. “Met dit onafhankelijke advies van een bureau van naam kunnen we om tafel met beslissers en uitleggen dat stadskerken een breed fenomeen is in Nederland. En dat deze gebouwen niet zonder ondersteuning van overheden kunnen”, aldus Zandbergen.
Kans grijpen
Gemeenten en provincies moeten stadskerken zien als kans en die grijpen, betogen Verhagen en Zandbergen. “Maatschappelijke activiteiten in onze kerken hebben meer impact dan in welk gebouw ook. En bieden de mogelijkheid aan te sluiten bij thema’s als duurzaamheid en innovatie. We houden ons bij restauratie en exploitatie bezig met de allernieuwste innovatieve technieken, en leggen zo de link naar het heden. Dat is een krachtige boodschap met een enorm bereik, getuige de zestien aansprekende voorbeelden in het rapport.”
