Het afgelopen jaar gingen Instituut Clingendael en Berenschot in het kader van het Fair Energy Transition for All (FETA) in gesprek met met Nederlanders die potentieel hard geraakt worden door de energietransitie en verschillende experts. Het doel hiervan was om meer inzicht te krijgen in de zorgen, opvattingen en behoeften van kwetsbare huishoudens en komen tot beleidsaanbevelingen. De conclusie in het vandaag gepubliceerde eindrapport luidt dan ook dat er een dringende en structurele aanpak van de EU, lidstaten en gemeenten noodzakelijk is – mogelijk zelfs een wartime mentality.
Voor het onderzoek organiseerde Berenschot 14 focusgroepen met in totaal 128 deelnemers die zich zorgen maken over de hoge energieprijzen en de mogelijke effecten van de energietransitie-/klimaatopgave op hun dagelijks leven. Instituut Clingendael belegde op basis van deze uitkomsten twee sessies met experts uit overheden en het maatschappelijk middenveld om beleidsaanbevelingen te formuleren. Deze aanbevelingen zijn vervolgens teruggekoppeld in een Fair Energy Forum met vertegenwoordigers uit de focusgroepen.
Politiek urgent
Uit de interviews met relatief kwetsbare Nederlanders blijkt dat zij zich wel bewust zijn van het belang van de energietransitie, maar zichzelf onvoldoende in staat achten om duurzame maatregelen te nemen en/of deze te financieren. De energietransitie is vanuit dit perspectief een complexe en kostbare aangelegenheid, waarvan de kosten niet eerlijk verdeeld worden tussen hogere en lagere inkomensgroepen. Daarnaast heeft een aanzienlijk deel van hen beperkt toegang tot (digitale) ondersteuning van en/of beperkt vertrouwen in de overheid. Ook de experts noemen het tegengaan en voorkomen van energiearmoede een politiek urgent vraagstuk. De huidige stijging van prijzen voor de verwarming thuis en benzine aan de pomp is voor lagere inkomensgroepen niet op te vangen. Daarbovenop komen de stijgende kosten van bijvoorbeeld huur, zorg en voedsel. Dit vraagt om een dringende en structurele aanpak; mogelijk zelfs een ‘wartime mentality’ van de EU, van lidstaten en gemeenten.
Integrale aanpak ontbreekt
Onderzoekers concluderen dat ondanks de toenemende urgentie ‘een voor iedereen eerlijke transitie’ nog geen structureel en integraal onderdeel van het Nederlandse klimaat-, energie- en armoedebeleid. Ministers en ministeries richten zich vooral op hun eigen mandaat, bijvoorbeeld armoedebeleid of klimaatbeleid. Daarnaast wordt de capaciteit voor de energietransitie beperkt door belemmeringen in de uitvoering van beleid en krapte op de arbeidsmarkt. Het rapport bevat een viertal aanbevelingen: 1) verbeter de coördinatie van energietransitiebeleid voor iedereen, 2) investeer in een structurele aanpak van energiearmoede en transitiemaatregelen die kwetsbare huishoudens echt bereiken, 3) verbeter de positie van kwetsbare groepen op de energietransitie-arbeidsmarkt en 4) betrek kwetsbare huishoudens (meer) bij beleid.
