De Russische invasie van Oekraïne eind februari heeft grote impact op tal van Europese dossiers. Zo wil de Europese Commissie ervoor zorgen dat Oekraïne de status van EU-kandidaat krijgt.
Elders staan geopolitieke verhoudingen ook op scherp: denk aan premier Orbán die de Russische aanval veroordeelde aan de vooravond van de Hongaarse verkiezingen. Tegelijkertijd stort de oorlog het continent in een ware gascrisis, nu landen onafhankelijk van Russisch gas willen worden en hun heil elders moeten zoeken. Half mei belichtte Mathieu Segers, hoogleraar hedendaagse Europese geschiedenis en Europese integratie aan Maastricht University, in een lezing deze en andere consequenties van de oorlog in Oekraïne. Dit deed hij op uitnodiging van het EU Team van Berenschot.
Gedragsverandering
Allereerst wees Segers op het grote verschil in het gedrag van de EU van voor de oorlog en erna. “De EU beseft nu dat we 1) te laat zijn, 2) ons moeten schamen en 3) deze twee feiten moeten omzetten in een andere actie dan voorheen.” Dit inzicht heeft geresulteerd in een samenwerkingsimpuls, waarin veel mogelijk gaat zijn. Segers onderscheidt daarbij drie instrumenten die de EU momenteel inzet: budgetten en fondsen, het sanctiebeleid en uitbreiding van de EU. De laatste wordt gezien als belangrijkste geopolitieke instrument van de EU. De uitspraak van EC-voorzitter Ursula von der Leyen rondom versneld EU-lidmaatschap voor Oekraïne past binnen dit kader. Hoewel dit wordt gezien als een hart onder de riem voor Oekraïne, vindt er zo ook een verschuiving plaats van de technische naar de politieke kant van EU-lidmaatschap. “Zo kan de EU aangeven dat Oekraïne bij ons hoort en dat ze dat ook wederzijds willen bevestigen. Vervolgens gaan ze kijken hoe ze dat praktisch invullen, in plaats van andersom.”
Onomkeerbare feiten
De Duitse politiek werd lang gekenmerkt door een vaste communicatielijn tussen de EU en Rusland. “Die politiek is nu failliet verklaard door Poetin, doordat hij is overgestapt van een diplomatiek kanaal naast het geopolitieke kanaal naar helemaal geopolitiek. Dit heeft geresulteerd in onomkeerbare feiten, zoals de oorlog in Oekraïne”, stelt Segers. Het was tevens aanleiding voor reacties van Duitsland, via bijvoorbeeld sanctiepakketten en het alloceren van defensiebudgetten.
Het feit dat president Emmanuel Macron herkozen is, acht Segers van grote betekenis. Macron zet in op de strategische autonomie van de EU. Dit houdt in dat de EU minder afhankelijk moet worden van de internationale productieketens en meer moet investeren in productie in de eigen regio. De uitslag van de Franse parlementsverkiezingen zullen bepalend zijn voor de mate waarin Macron zijn agenda kan vormgeven.
Kritische noten
Op nationaal niveau besprak Segers de trage reactie van Nederland op de oorlog in Oekraïne. “Nederland zat onder in de middenmoot als het ging om het toepassen van sancties.” Wat de acties nog steeds bemoeilijkt, is dat voor uitvoering van de sanctiewet nu een coördinator is aangesteld in de persoon van Stef Blok. Het is volgens Segers dan ook nog afwachten waar deze coördinatie in gaat resulteren. Al met al moeten er kritische noten gekraakt worden over de initiële aanpak, maar is de intentie van Nederland in lijn met die van andere Europese landen. Al met al concludeert Segers dan ook dat Nederland goed meedoet in het Europese ‘geweld van samenwerking’.