In Nederland hebben alle kinderen en jongeren die leer- en kwalificatieplichtig zijn, recht op goed onderwijs. Ook nieuwkomers. Nieuwkomers zijn niet-Nederlandse kinderen of studenten die nog maar kort in Nederland verblijven en de taal daardoor onvoldoende beheersen om per direct door te stromen naar een reguliere klas.
Een snelle toename van het aantal nieuwkomers de afgelopen jaren in combinatie met het gebrek aan een duurzaam stelsel met bijpassende wet- en regelgeving, heeft diverse uitdagingen in dit beleidsveld aan het licht gebracht. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft daarom Berenschot gevraagd te ondersteunen in de toekomstverkenning die moet leiden tot structurele verbeteringen voor het onderwijs aan nieuwkomers.
Tweede fase van de verkenning
In het najaar van 2023 is het ministerie van OCW gestart met een toekomstverkenning naar onderwijs aan nieuwkomers. Met onderwijs aan nieuwkomers bedoelen wij het onderwijs gegeven in specifieke voorzieningen voor groepen nieuwkomers, zoals taalscholen en internationale schakelklassen (ISK’s), maar ook het onderwijs aan doorgestroomde nieuwkomers naar vervolgscholen (zoals regulier vo of mbo).
Het ministerie heeft in de eerste verkenningsfase in gesprekken met experts knelpunten geïdentificeerd die zich voordoen in het onderwijs aan nieuwkomers. Knelpunten treden bijvoorbeeld op in de doorstroom van nieuwkomers naar het regulier onderwijs, de huidige bekostiging of het onvoldoende kunnen leveren van maatwerk om tegemoet te komen aan behoeften van de doelgroep(en). Vanaf maart 2024 is Berenschot samen opgetrokken met het ministerie van OCW om in de tweede verkenningsfase een vertaalslag te kunnen maken van deze knelpunten naar concrete oplossingsrichtingen die het onderwijs aan nieuwkomers duurzaam moeten verbeteren.
Het was fijn om gezamenlijk met Berenschot op te trekken in de tweede fase, zodat we in een korte doorlooptijd veel informatie konden ophalen bij ruim 280 betrokkenen bij en uit het onderwijsveld.
- Cobi van der Beek, senior beleidsmedewerker OCW
Ophalen van droombeelden
Om te komen tot passende oplossingsrichtingen, hebben we samen met het ministerie van OCW meer dan twintig dialoogsessies georganiseerd op verschillende plekken in het land met onder andere schoolleiders, leraren, (oud-)leerlingen, ouders, samenwerkingsverbanden, gemeenten en deskundigen. Vertegenwoordigers kwamen zowel uit het nieuwkomersonderwijs als het regulier onderwijs en zowel uit de sectoren po, vo als mbo. Berenschot heeft gefaciliteerd in het tot stand brengen van deze gesprekken en heeft de dialoogsessies begeleid met behulp van verschillende interactieve werkvormen.
Naast de dialoogsessies, heeft Berenschot zich op andere manieren ingezet om zoveel mogelijk informatie op te halen voor de verkenning, zoals het opzetten van een aparte Berenschot-webpagina met een verwijzing naar een centrale mailbox (voor vragen, aanvullende materialen en aandachtspunten), het bijwonen van verschillende kennissessies en sessies met zowel een wetenschappelijke klankbordgroep als kerngroep met betrokkenen vanuit koepelorganisaties.
De dialoogsessies in alle regio’s van het land waren zeer waardevol. Berenschot heeft niet alleen de sessies georganiseerd, maar ook strak begeleid. Op die manier konden mijn collega’s en ik vanuit onze expertiserol de sessies bijwonen en op de inhoud reageren.
- Joram Snijders, senior beleidsmedewerker OCW
Om te komen tot concrete oplossingsrichtingen in een breed onderwijsveld met verschillende opvattingen over hoe het onderwijs aan nieuwkomers verbeterd kan worden, zijn de dialoogsessies gericht op het ophalen van droombeelden en behoeften: hoe ziet het ideale onderwijs aan nieuwkomers eruit? En wat is daar dan specifiek voor nodig? Deze droombeelden hebben we vertaald naar scenario’s voor de toekomst van het onderwijs aan nieuwkomers. In vier digitale toetsingssessies hebben we vervolgens gericht feedback opgehaald om de scenario’s verder aan te scherpen.
Een vijftal scenario’s
We hebben een vijftal scenario’s uitgewerkt. Naast de verkregen droombeelden uit de dialoogsessies, hebben we voor de ontwikkeling van de scenario’s gebruikgemaakt van de rapportage ‘Onderweg ontwerpen’ van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). We geven hieronder een korte omschrijving op hoofdlijnen van ieder toekomstscenario:
Scenario 1 beschrijft een systeem waarin nieuwkomers net als nu gedurende een vaste periode onderwijs ontvangen op speciaal daarvoor ingerichte nieuwkomerscholen. Dit scenario gaat vooral in op een aantal verbetervoorstellen voor de inrichting met nieuwkomersvoorzieningen zoals die nu bestaat in het po en het vo.
In scenario 2 volgen nieuwkomers onderwijs op zowel een nieuwkomersvoorziening als op een reguliere school, voordat ze definitief doorstromen naar het reguliere onderwijs. De insteek van dit scenario is om alle nieuwkomersleerlingen en -studenten zo snel mogelijk, zodra ze daartoe in staat zijn, te laten doorstromen naar het reguliere (beroeps)onderwijs. Binnen scenario 2 zijn drie varianten ontwikkeld.
In scenario 3 is er sprake van volledige inclusie van nieuwkomers in het reguliere onderwijs. Dit betekent dat nieuwkomers vanaf het moment dat ze in Nederland aankomen, direct worden opgenomen in reguliere klassen, waar ze onderwijs ontvangen samen met de andere leerlingen of studenten.
De scenario’s die we hebben gepresenteerd zijn vooral bedoeld als een bundeling van mogelijke oplossingen binnen verschillende denkrichtingen. Deze denkrichtingen zijn gebruikt voor het verder bespreken, verdiepen en aanscherpen in toetsingssessies. De scenario’s vormen een instrument om op een gestructureerde manier het gesprek aan te gaan over de wenselijkheid en haalbaarheid van de verschillende oplossingsrichtingen. Daarbij staat telkens de vraag centraal in hoeverre deze opties bijdragen aan het oplossen van de ervaren knelpunten, zoals het verbeteren van de doorstroom, het bieden van meer maatwerk, en uiteindelijk de toekomstbestendigheid van het stelsel.
Voor de invulling van de scenario’s en oplossingsrichtingen, verwijzen wij graag naar het gepubliceerde rapport ‘Toekomstverkenning onderwijs aan nieuwkomers’.
Vooruitkijken naar de toekomst
Op 19 december 2024 is het rapport ‘Toekomstverkenning onderwijs aan nieuwkomers’ behandeld in een Kamerbrief namens Mariëlle Paul, staatssecretaris van Onderwijs. De beelden en ideeën die we hebben opgehaald uit het veld, bieden waardevolle inzichten en kunnen in de toekomst helpen bij het maken van weloverwogen beleidskeuzes. In de Kamerbrief is aangekondigd dat het ministerie van OCW aan de slag gaat met het verder uitwerken van de voorgestelde scenario’s en deze toetsen op onder andere uitvoerbaarheid en wenselijkheid. Het ministerie van OCW werkt de mogelijke oplossingsrichtingen in meer detail uit, in nauwe samenwerking met het veld en de betrokken klankbordgroepen. In het eerste halfjaar van 2025 zal de Tweede Kamer geïnformeerd worden over de voortgang hiervan.